Құстан аумады,

Көкте заулайды.

(Ұшақ)

Тақылдатып таңдайды,

... Читать дальше »

Жазда өсiп, пiседi,

Дәмi тәбет ашады.

«Қ» орнына «Ж» қойсаң,

Көктен тамып ... Читать дальше »

Бiлiмнен мол сый-асы,

Балғындардың ұясы.

(Мектеп)

Ақыл-ойдың шырағы,

... Читать дальше »

Салатын ұяны.

Өткiр көзi шегiр,

Бүргенiн құртар тұяғы.

(Бүркiт)

... Читать дальше »

Төңкерсең күмбез сынды,

Шалқайтсаң құдық сынды.

Жиегiнде қос құлағы бар,

Тiк көтерген үш бұтағы б ... Читать дальше »

Адамның сәнi,

Онсыз жоқ мәнi.

(Киiм)

Дорбаға тығып, бас бағын,

... Читать дальше »

Ұқсайтын шеңберге

Қабырғасы жиылып, керiледi.

Жиқазы мол кең бөлме,

Төбесiнен жұлдыздар көрiнедi. ... Читать дальше »

Айдында жүзедi,

Тiрi күмiс сүзедi.

(Балықшы)

Алатаяқ ұстаған,

... Читать дальше »

Маған да , саған да,

Жақын туыс – бес адам.

Үш әрiптен тұратын,

Оңға оқы, солға оқы,

Күндiз жанбайды,

Түнде маздайды.

(Шырағдан)

Шеңбердiң үш тағанын,

... Читать дальше »

Өзiнше ноян,

Қорқақ кiм?..

(Қоян)

Үкiсi бар қарыс,

... Читать дальше »

Өзi алып кемедей,

Дауылдан ықпайды.

Су шашып,

Телегей

... Читать дальше »

Таба алмай оң менен солыңды,

Адассаң қапылыста.

Дәл сiлтер көрсетiп жолынды,

Шығысқа,

... Читать дальше »

Алға жайып тұз-дәмiн,

Келтiредi үй сәнiн.

Ол халқымның ақ жаны,

Жақсы дәстүр маржаны,

... Читать дальше »

Бiрi – ағаш кесу құралы,

Бiрi – шырынды бал бұлағы.

(Ара)

Бiрiнен кисең бөрiктi,

Әрбір кәсіптің өз мамандығы болатыны секілді, журналистік мамандық та өз саласы бойынша пайда болған. Журналист басқаға ұқсамайтын, өзгелерден айырмашылығы бар мамандық. Ол өз, творчествосы арқылы қоғамға, адамға қызмет етеді. Жалпы журналист қандай дәрежеде жұмыс істесе де, қоғамдық ақпараттық саланың қызметкері болып есептеледі. Ол әркез жаңаны жақтаушы, бар жақсылықты қолдаушы болып табылады. Сөйтіп газет-журнал немесе радио мен телевидениенің жұмысын атқарып, творчестволық қызмет жасайды. Ол редакция жүмысында бірінші — ұйымдастырушылық, екінші -әдеби өңдеу, үшінші шығармашылықпен айналысады. Бұл үшін оған білім мен қабілет керек.
... Читать дальше »

Испанияның мерзімді баспасөзі көп уақытқа дейін Еуропа елдерінің баспасөзінен артта қалып келді. Оның себебі елдегі инквизицияның жалпы рухани өмірге катаң бақылау жасауынан еді. Алайда бұл елдегі алғашқы типография ХҮ ғасырдың 60-шы жылдары пайда болып, онда бірінші басылған кітап 1468 жылы Бартоломейдің «Грамматика» деген еңбегі болатын. Алғашқы газеттің шығуы Хуан Австрийский деген кісінің есімімен байланысты. Ол 1661 жылы «Гасета нуэва де Мадрид» Деп аталатын газетті басып шығарды. Аталған басылымның 2 жыл бойы 8 беттен тұратын 20 нөмірі шықты. Тек ХҮШ ғасырдың екінші жартысында ғана мерзімді басылымның саны өсе бастады. 1753-ші жылы күнделікті шығатын бірінші газет «Диарио де Мадрид» (Мадрид газеті) басылып шықты. Бірақ оған материалдардың жетіспеуінен көбіне оқырмандардың өлеңдері, жұмыс істеуг ... Читать дальше »

Италия журналистикасының бастау көздері Римнің сонау кездері пайда болған. Мысалы, «Акта дьюрна попули романи» («Рим халқының күнделікті ісі») деген антикалық дәуірімен байланыстырылады. Ол кезде жыл сайын немесе белгілі бір уақытта қолжазба түріндегі газеттер мемлекет өмірі, қоғамдық оқиғалар, соғыстар мен әртүрлі ойындар туралы мәліметтер жариялап тұрған. Цезарьдың бұйрығы бойынша «Комментариус рерум новарум» («Жаңа окиғалар туралы жазбалар») деген апталықты 300 құл көшіріп, 10 мың тираждан астам данамен таратып отырған.

... Читать дальше »

1991 жылы 31 тамызда Қырғызстан Республикасы өзінің тәуелсіздігін жариялады. 1993 жылы мамырда парламент жаңа заң қабылдады. Алғашқы жылдары Республикада 16 партия құрылды. Сонымен қатар социал демократиялық «еркін» демократиялық қозғалысы. Қырғызстан Республикасында конституция боцынша БАҚ еркін. 14-ші, 16-шы статья бойынша азаматтардың еркін сөйлеуіне, ойлауына, өз ұсыныстары мен пікірлерін еркін білдіруге құқылары бар. БАҚ туралы заң 1992 жылы 2 мамырда қабылданды.

... Читать дальше »

Бұл мемлекет өздерінің тәуелсіздігін 1991 ж. 1 қыркүйекте жариялады. Өзбекстандағы БАҚ «ӨзбекСССР БАҚ туралы заңға» жүгінеді. Өзбек Республикасы Конституциясының 67- бабында айтылғандай – БАҚ еркін. 1997 ж. Парламент екі бірдей заң қабылдады. 1) Еркін ақпарат алуға кепілдік. 2) Кәсіпқой журналисттің жұмысын қорғау. БАҚ мекемелері пресса мемлекеттік комитетінің қарамағынан өтуге тиіс. Телевидение және радиостанцияларда саяси партиялар мен жалпы қозғалыстар жөнінде заң бойынша ақпарат таратуға жол берілмейді (3 бап). Сонымен қатар Республикада тәуелсіз басылымдар бар. Мысалы: «Тәуелсіздік». Бірақ бұл газет ұзаққа бармады. Алғашқы редакторы Альберг Мусин 1992 ж. Алматыда болған ЮНЕСКО семинарында тәуелсіз басылымдарды жетілдіру жөнінде шағым түсірді. Ол тәуелсіздердің басылымдарының қызметкерлері билік басынд ... Читать дальше »

Радиожурналистиканың деректі-көркем жанрлары радионын табиғатын танытып, оның тек бұқаралық ақпарат кұралы ғана емес, үлкен өнер саласы екенін көрсетуге мүмкіндік береді. дыбысталатын тіл кұдіретімен деректі-көркем туындылардын жасауына жол ашты. Өйткені, жанрлардьң бұл тобы радиожурналистика мен радиодраматургияның үйлесімі мен үндестігі аясында дүниеге келетін радиотуындыларды қамтиды. Олардың құрылымы деректі және әдеби-көркем элементтердің синтезімен, өзара бірлесіп әрекет етуімен сипатталады.

... Читать дальше »

Бүкіл өлемде болып жатқан қазіргі заманғы зор өзгерістерге байланысты журналистика да жаңа көзқарасты, жаңа үғымды, жаңаша ойлауды қажет етеді. Уақыт өткен сайын ішкі-сыртқы саясат баспасөз, радио мен тележурналистиканың алдына тың міндеттер қояды Ондай міндеттерді орындау үшін бүкіл коллектив болып,ізденістер жасау арқылы жұмыс істеу қажет. Бұл орайда-журналистердің интеллектуалдық тәжірибесін қолданбай болмайды. Әсіресе, бұл салада халықаралық тәжірибелерге ерекше назар аударып отыру қажет. Мәселен, дамыған шетелдерде бүгінгі ақпарат құралдары қалай жұмыс істейді, соған назар аударған жөн. Ол үшін олардың жұмысына, журналистік творчествосына талдау жасап, қорыта білу керек. Мұндай тәжірибе алмасу материалдар, хабарлар дайындауда түр мен стильді жаңартуға, уақыт өзгерісіне сай хабарлар беруге мүмкіндік жасайды. Стандарттан қашып, тапқ ... Читать дальше »

Швейцария газет-журнал ісінде ертеден тарихы бар елдер қатарына жатады. Мұнда алғашқы басылым парақшалары ХҮ-ХҮІ ғасырларда пайда болған. 1610 жылы «Ординари вохенцайтунг» (Әдеттегі апталық газет) нөмірі жарыққа шықты. Бұл Еуропада алғаш шыққан үш мерзімді басылымның бірі болатын. Ал 1634-1635 жылдары Женевада «Меркюр сюисс» (Швейцария меркурийі) және «Меркюр дэта» (Мемлекеттік меркурий) газеттері шығып, олардың арасында өткір айтыстар жүргізілді. ХҮІІІ ғасырда Ағарту дәуірінің идеялары таралуына байланысты жаңадан көптеген тиографиялар мен информациялық басылымдар, газеттер мен журналдар пайда болды. Бұдан соңғы ХІХ-ХХ ғасырларда Швейцарияда баспасөз жөнінде үлкен жетістіктер жүзеге асты. Көптеген басылымдар бай да, тұрақты дәстүрге сүйеніп отырады. Мәселен XIX ғасырдың 50-ші жылдары елде шыққан 406 ... Читать дальше »

ҒЫЛЫМИ  ТЕХНИКАЛЫҚ ПРОГРЕСС — ғылым мен техниканың бірегей, бір-бірімен сабақтаса, біртіндеп   дамуы. Ол 16 — 18 ғасырдағы   мануфактуралық өндірістен, ғылыми теориялық және технологиялық қызметтер өзара жақындасып, тоғыса түскен кезден бастау алады. Бұған дейін материалдық өндіріс, негізінен, империялық тәжірибені, кәсіби кұпияны қорландырып, машық тәсілдерді жинақтау есебінен баяу дамып келді. Сонымен бірге табиғат туралы ғылыми теориялық таным аясында да ілгерілеу ниеті байқалды, бірақ ол теологиялық-схоластикалық қасаңдықта қамалып,    өндірістік амал-шараларға  ұдайы әрі тікелей ықпал ете   алмады. 16 ғасы ... Читать дальше »

Мұқан Әбуғалиев 1927 жылы 27 наурызда Семей қаласында жұмысшы отбасында дүниеге келген.
Балалар үйін­де өскен балаң жігіт 16 жасында Шығыс Қазақстан облыстық “Ал­тай большевигі” газетіне курьер болып қызметке кіріседі.
Курьер бола жүріп қолына қалам алып, газетке мақалалар жаза бастайды. Аз уақытта корректор, әдеби қызметкер, бөлім басты­ғына дейін көтеріледі.
Мұқан Әбуғалиев облыстық “Коммунизм туы” газетінде 12 жыл жауапты хатшы, 5 жыл редактордың орынбасары, 15 жыл бойы редактор қызметін атқарыпты.

... Читать дальше »

Адамзат қай жерде өмір сүрмесін дыбыстар әлемінде, түрлі дыбыстардың ортасында болады. Адам өміріне оның етене еніп кеткендігі соншалықты — сағаттың тықылы, машинаның гүрілі т.б. сияқты айналадағы тұрмыстық шулар еленбейді. Ал, құлақка сіңіп, үйреншікті болған дыбыстар ортасынан бөліне қалған жағдайда, солардың жетіспей түратындығы аңғарылады.

«Радионың өзі — дыбыс искусствосы. Дыбыс адамның нәзік түйсігіне соғып, ұғым туғызатын эмоциялық құбылыс. Дыбыс өнері өмір шындығын, көркем образдарды естірту арқылы бейнелейді. Бұл оның ... Читать дальше »

Микрофондар — акустикалық тербелісті электрлі тербеліске айналдыратын құрал. Ол телефон және радиобайланысында, теледидарлар мен радио хабарларын таратуда, дыбыс жазу орындарында және күшейту жүйелерінде қолданылады. «Микрофон» сөзі — гректің «микро» — аз, шағын, «фоне» — дыбыс деген сөзінен шыққаны этимологияда дәлелденген. Дыбыстық тербелістерді қабылдап, бірден электрлі сигналға айналды-ратын бірден-бір құрал. Яғни, микрофон алдында сөйленген сөз төменгі жиіліктегі электр тогына өзгертіледі. Дыбыс ауа толқындарьшың әсерінен тербеліске түсетін жұқа диафрагма катушкаға тиеді. Катушкаға диафрагма тиген кезде магнит өрісі пайда болады. Оның әсер етуі арқылы ток индукцияланады. Иидукц ... Читать дальше »

Бүгінгі күнде дамыған мемлекеттер қатарындағы елдерде сандық радиохабар тарату технологиясына көңіл бөлінуде. Оның кәдімгі  аналогтық радиохабардан немен ерекшеленетінін көрейік:

Ең алдымен дыбыс сапасындағы ерекш ... Читать дальше »

Кеңестік тележурналистиканың басты міндеті – қоғамдық пікірді партияның саясатында белгіленген мақсаттар мен міндеттерге сәйкес қалыптасытур арқылы аудиторияға тұрақты ықпал ету болды. Сонымен бірге марксизм-ленинизм тұрғысынан қоғамдық өмірдің көкейтесті құбылыстарын түсіндіретін, бағалайтын шығармаларды жасау және тарату, сол заманның жанды тарихын жасау, қоғамдық сананы қалыптастыруға қатысу, көпшіліктің және жекелеген тұлғалардың тәжірибелік қызметін жандандыру, халыққа қоғамдық, экономикалық және мәдени өмірдің маңызды оқиғалары туралы хабарлап отру, тәрбие, ойын-сауық, оқыту құралы ретінде көпшілікке қызмет көрсетудің мәні дәйекетлді.

... Читать дальше »

Тележурналситика жанрлары мен пішіндері газет пен радиода орныққан, кезеңдер бойында сыннан өткен жанрлар негізінде дамып, орнықты. Газет жанрлары радионың өзгешелігіне сәйкестеніп, келе-келе радиоэфирге сіңісті. Радио ағашында радиогазет үлігісінде дамыса, телеэкран спецификасына тележурнал ыңғайлы болды. Сөйтіп, тележурналстика жанры тележурнал қойнауынан  бастау алып, дамыды. Зерттеуде баспасөз бен кино, радио мен телевизия жанрларының арасындағы әлеуметтік-саяси, танымдық-тәрбиелілік функцияларының бір-біріне жақын екендігі ғылыми дәлелденді. Дегенмен, тележанрларды зерттегенде сюжеттің өн бойындағы көріністі мәнерлеуші құралдардың бейнені саналуан пішінге құбылтатын ерекшелігіне айрықша назар аударылды.

... Читать дальше »

Телепублицистің даралық сипаты, шеберлігінің ауқымы, парасат-пайымы үемі көрерменнің көз алдынан өтіп отырады. «Атамекен” хабарындағы Қ.Игісіновтің студияда әңгімелеу өнері, кейіпкер бейнесін ашу шеберлігінен кең тынысты, эпикалық серпілісті, С. Оразалиновтың хабарында адамда болуға тиісті табиғи сезімдер, үміт, арман, күйіну, сүйіну, ризалық, өкінішті, Б.Омаров жүргізген «Жеті күн”, «Бетпе — беттегі” тереңдік пен болмысқа, өмір құбылысына көзқарастағы жүйелі тұтастықпен, өмір иірімдерінің қоғамдық-әлеуметтік мәнін аша білгендігіне жан-жақты талдау жасалынды.

... Читать дальше »

Материалдық игілік қайнар көзі және салық салу объектісі ретінде жер туралы мағлұматтарды объективті түрде алу қажеттілігінен тарихи жер кадастрі туындады. Мемлекеттің пайда болуымен бірге жер мемлекеттік кіріс және арнайы салық объектісіне айналды.

Сондықтан қоғамның бір белгілі даму сатысында алдымен жерді есепке алу, содан кейін оны бағалау керектігі пайда болады, яғни жер кадастрін жүргізу қажеттілігі туындайды.

... Читать дальше »

Кеңес кезеңінде Қазақстанда қолданған жер кадастрінің жүйесі КСРО барлық республикасына ортақ болатын. Бұл жүйеде ең басты мақсат барлық жер қорының иесі мемлекет мүддесін қорғау болып табылатын. Одақтың ыдырауымен және республикалардың егемендік алуымен байланысты жер қатынастары да түбегейлі өзгерді. Қазақстан Республикасында басталған жер реформасы жерге деген меншіктің көп түрлерін енгізуді, жерлердің кейбір санаттарын жеке меншіктеуге көшуді көздеп отыр.Мұндағы ой, жерді жеке меншікке алған азаматтар және заңды тұлғалар ауыл шаруашылық өнімдерін алу және басқа да мақсаттар үшін олар жерлерді тиімді пайдаланады.

... Читать дальше »

Қазақстанда жер мемлекеттің меншігінде болғандықтан, оған барлық жер қорының табиғи, құқықтық, шаруашылық жайы туралы мәліметтер қажет. Экономикалық тұрғыда жерді өндірістің ең басты құралы ретінде есепке алу, бағалау туындайды. Мемлекеттің даму жоспарларын, бағдарламаларын, болжамдарын ғылыми негіздеп құру үшін оның материалдық мүмкіндіктерін білу керек. Осы жағдай адам, материалдық, табиғилық қорларын (соның ішінде, әсіресе, жердің маңызы зор) есепке алу қажеттілігін есептейді.

Жер қорларын ұтымды және тиімді пайдалану – халық шаруашылық ... Читать дальше »

«Жер туралы» заңға сәйкес Қазақстанда мемлекеттік жер кадастры келесі құрамдық бөліктерден тұрады – жер учаскелерін тіркеу, жерлерді есепке алу, топырақтарды бонитеттеу, жерді бағалау және жер учаскелерімен мәміле жасау. Бірыңғай мемлекеттік жер қоры мемлекет меншігі болып, ол жер учаскелерін пайдалану, иелену құқығын бергендіктен жерді қалай пайдалануы заңда түрде рәсімделіп, ал жер учаскелері белгілі территория, жылжымайтын мүлік ретінде белгілі тәртіпте тіркелуі керек. Бұл қызметгі жер учаскелерін мемлекеттік тіркеуі өткізеді. Оның мәліметтері жердің белгілі көлемін, нақты жеке немесе заңды тұлғалардың пайдалануы үшін негіз болып келеді.

... Читать дальше »

Жер кадастрлік құжат текстік және жоспарлы – картографиялық болып бөлінеді. Текстік – кітап, ведомост, карточка, тізім, түсіндірме жазулар түрінде болады. Жоспарлы-картографиялық құжаттар жер учаскелерінің сызба бейнелерін көрсетеді – жоспарлар, карталар, картограммалар. Жер кадастрінің басқа есепке алу түрлерінен айрықшылығы – оның тек жоспарлы-картографиялық негізде жүргізілуі. Кадастр үшін керек мәліметтер жоспарлы-картографиялық материалдарда сызба түрінде көрсетілген. Қазақстанда жер кадастрын жүргізу автоматтандырылған жүйеге салынып отыр, барлық мәліметтер компьютерлерге енгізіліп сақталады. Бұл ақпаратпен жұмыс істеу үшін арнайы бағдарламалар жасалынған. Картографиялық материалдар да компьютерлерге енгізіліп, электрондық жоспар-кар ... Читать дальше »

Мемлекеттік жер кадастры құрылымының жаңа схемасы қазір Қазақстанда дамып келе жатқан жер кадастр жүйесі бұрынғы Кеңес жүйесіндегі жер кадастрынан түбегейлі басқа екендігін айқындайды. Оның ең басты ерекшелігі, айырмашылығы кадастрдің құқықтық және қаржылық байламдары мәндерінің, қызметтерінің өсуі. Бұл жағдай халық шаруашылығының барлық салаларына нарықтық қатынастардың енгізілуіне байланысты бір айырмашылық – жер кадастрының барлық байламдарында ғарыштық, аэротүсіру негізінде жер мониторингісін жүргізу, жер кадастрында автоматтандырылған ақпарат жүйесін қолдану, жетілген өлшеуші, талдаушы аспаптар, жаңа техникалық құралдар, технологиялар қолданып, барлық процестерді автоматтандыру.

... Читать дальше »

Шаруа (фермер) қожалық Қазақстан Республикасының «Шаруа (фермер) қожалық туралы» жеке Заңымен реттелетін аграрлы кәсіпкерліктің ерекше ұйымдастырушылық-құқықтық түрі болып табылады. Бұл өзінің құрылу, қызмет атқару және қызметін тоқтату барысында  аграрлы, азаматтық, қаржылық, еңбектік және басқа да құқықтық қатынастардың ерекше субьектісі ретінде көрінеді. Шаруашылықтың табысты болуы үшін нақты заңдық ресімделуді білген дұрыс, ал оған осы тарауда келтірілген материалмен танысу арқылы қол жеткізуге болады.

... Читать дальше »

1. Жер учаскелері шаруа (фермер) қожалығын жүргізу үшін Қазақстан Республикасының азаматтарына жеке меншік құқығымен немесе өтеулі уақытша жер пайдалану құқығымен 49 жылға дейінгі мерзімге, ал шалғайдағы мал шаруашылығын жүргізу үшін (маусымдық жайылым) уақытша өтеусіз жер пайдалану құқығымен осы Кодекске және Қазақстан Республикасының шаруа (фермер) қожалығы туралы заңдарына сәйкес беріледі.

... Читать дальше »

1-тарау. Жалпы ережелер

1-бап. Шаруа (фермер) қожалығы

1. ... Читать дальше »

6-бап. Шаруа (фермер) қожалығына жер учаскесін беру

1. Шаруа (фермер) қожалығын жүргізуге тілек білдірген азаматтарға жер учаскелері тұрақты немесе уақытша тегін жер пайдалану құқығымен ұсынылады (беріл ... Читать дальше »

Шаруа (фермер) қожалығын ұйымдастыру үшін жер учаскесін алғысы келетін азаматтар жерді пайдалануға беру құқығы бар жергілікті атқарушы органға жер пайдалану құқығын беру туралы өтініш жасайды.

Жер (шартты жер) үлесіне құқығы бар азаматтар жергілікті атқарушы органға және өздері құрамынан бөлініп шығатын ауыл шаруашылығы ұйымына өтініш жасайды.

... Читать дальше »

 Шаруа (фермер) қожалығын жүргізу үшін жер учаскелері бірыңғай алқап болып беріледі, бұған жекелеген жер учаскелері мен ауыл шаруашылық алқаптары топырақ сапасы бойынша құндылығы жағынан салғастыруға келмейтін (азық дайындау шектеулі болатын, мал жайылымдарын пайдаланудың маусымдылығы айқын білінетін суармалы жер аймағындағы) және тегін жер пайдалануға уақытша берілетін жерлер қосылмайды.

... Читать дальше »

Шаруа (фермер) қожалығының:

1)           жерді ауыл шаруашылық өнімдерін өндіру мақсатында пайдалана отырып, онда дербес шаруашылық жүргізуге;

2)           ауыл шаруашылығы дақылдары мен өзге де екпе-көшеттерді егу мен отырғ ... Читать дальше »

Баяғыда Мұрат деген кісі болған екен. Бір күні ол алыс сапарға аттанады. Жол жүріп келе жатып, қатты шаршаған Мұрат айдаладағы жалғыз үйге кез келеді. Үйге кірсе, аяғы кісендеулі, жас, әдемі келіншек отыр. Қасында үш күшік жүгіріп жүр. Мұрат амандасып болған соң:

— Құдайы қонақпын. Дәм айдап осы үйге келіп отырмын. Қарсы болмасаңыз, сіздің үйге тоқтап әлденіп, тамақтанып алсам ба деп едім. Ақыңыз кетпес, пұлын берем, — дейді.

... Читать дальше »

Баяғыда аңшылықпен күн көрген бір адам болған екен. Күндердің күнінде аңға шығып, бір буаз киікті ұстап алады. Сол кезде киік адамша:

— Әйт! Маған тиме. Жайымды Орманбет биден сұра! – деп сөйлейді де, секіріп-секіріп жоқ болады.

Аңшы енді сол Орманбет биді іздеп табуға бел байлайды. Ол ұзақ жүріп Орманбет бидің ... Читать дальше »

Ертеде бір бай болыпты. Байдың жалғыз баласы бар екен. Бала ерекше болып өседі. Оның жаны кеудесінде емес, ақ бәкісінде көрінеді. Бұл ақ бәкіні байдың үйіне қонаққа келген данышпан қария тарту етіпті. Сол күннен бастап бай бәкіні ұлтарақтың астында сақтайды екен.

Бірде байдың баласы жылқы бағып түн болғанша жүріп қалады. Осы кезде түйеге мінген бір қыз сағым болып елестейді. Сонда бала сағымға қарап:

... Читать дальше »

Баяғы ерте заманда кемпір мен шал өмір сүріпті. Олардың бір қызы бар екен. Шал балық аулап, кемпір ау жамап күндерін көріпті. Бір күні балық аулап отырған шал ағып келе жатқан бір сандықты көреді. Сандықты судан шығарып, үйіне апарады. Кемпір мен қызы екеуі жабылып сандықты аша алмайды. Осы кезде көмекке шал келіп, зорға дегенде сандықтың аузын бұзады. Қараса, ішінде жеті бүктеліп айдаһар жатыр екен. Ол басын көтеріп:

— Сен маған жақсылық жасадың. Мен бір ғасыр бойы осы сандықтың ішіне кептеліп жаттым, сендер мені босаттыңдар, сол зам ... Читать дальше »

Баяғы өткен заманда байлығына сан жетпейтін Қарабай деген бай болыпты. Ол әлемдегі ең бай адам болады. Қарабайдың ай десе аузы, күн десе көзі бар, бүкіл дүниедегі ең сұлу қызы болады. Қызының аты Баян болған екен. Баянға құда түсу үшін-жақтан жігіттер ағылады. Алайда, Баян олардың ешқайсысын да ұнатпайды. Әкесі Қарабай да анау-мынау адамдармен қол алысып амандаса бермейтін бай болады.

Арада бірнеше жылдар өтеді. Қарабай қызының өзіне лайықты жігіт тауып тұрмысқа шықпай жүргеніне алаңдайды. Қарабайдың басына Баян ... Читать дальше »

Ертеде бір кедейдің үш баласы болыпты. Үшеуінің мінезі үш түрлі екен. Үлкені қатыгез, қу, тек қана өзін ойлайтын, ал ортаншысы жігерсіз, елдің айтқанымен жүретін адам болып өседі. Ең кішісінің аты Елемес екен. Ол ағаларына қарағанда мейірімді, адал, еңбекқор еді. Күні жетіп әкелері ауыр науқастан қайтыс болады. Бар жиған-тергенін балалары әкесін жерлеуге жұмсап, өздері панасыз қалады. Басқа амалдары қалмаған жетем балалар күн көру үшін алыс жолға аттанады. Ұзақ жүрген үшеуінің алдынан екі айрық жол шығады. Осы жерде таста қашалған сөздер бар екен. Онда екі бағыт көрсетілген: біреуі — барса келмес, екіншісі – барса қайтар. Ағалары:

... Читать дальше »

Ерте заманда бір кедей етікші болыпты. Бала-шағасы көп екен. Үй-ішін асырау үшін ол ел аралап, қобдиын құшақтап жүріп етік тігіпті.

Күндердің күнінде қобдиын қолтықтап, таныс емес бір ауылға аттанады. Бұрын жүрмеген жолы болған соң, етікші адасып кетеді. Түн болады. Ақырында етікші далада жалғыз тұрған иесіз үйге кездеседі. Иесіз қыстаудың ішіне кірген етікші пештің үстіне шығып, қобдиын басына төсеп жата кетеді.

... Читать дальше »

Ерте-ерте заманда бір бай болған екен. Байдың жалғыз ұлы болыпты. Мал-мүлкі мол, шіріген бай болғанымен, өте сараң, қолынан ешкімге еш нәрсе бермей, ел-жұртпен араласпай жеке көшіп-қонып жүреді екен. Малын бағуға жалшы жалдап, ақы төлеуге шығынсынып, жалғыз ұлына мал бақтырып қояды. Ел ішіндегі той думанға, қыз-жігіттердің ойын-сауығына араласпай байдың ұлы малын бағып, ес-ақылы толып жігіт бола бастайды. Бір күні ел ішінде үлкен бір той болады. Бұны естіген байдың ұлы тойға барғысы келіп, әкесінен рұқсат сұрайды. Сонда әкесі «барма, балам» деп айта алмай: «Барсаң бар, бірақ ат терлетіп не қыласың, ана өгіздердің біреуіне мініп бар», — дейді. Өгізге жұпыны жабу салып мінеді де, тойға барады. Тойға жиналған құрбы-құрдастары, қыз- ... Читать дальше »

Балалар, біз кейде айналамыздан жаман әдетті, жаман мінезді көріп қаламыз. Оны болдырмаудың бір ғана амалы бар, ол – қандай да бір жақсылық жасау. Жақсылық жасау дегеніміз тек қана көшеден ұшыратқан жүгі ауыр кісіге көмектесу немесе қария адамның үйін жинастыру, құстарға жем шашып, гүлге су құю емес. Науқас кісінің көңіл сұрап, жақсы сөз айту да жақсылықтың үлкені. Жақсы сөздер жазылған кітаптың бір бетін оқысақ та жақсылыққа үлес қосқанымыз болмақ.

Балалар, менің бұны айтқан себебім – осы кештегі жасыл жайнамаз айтқан ертегі &l ... Читать дальше »

Баяғыда бір ханның елден асқан сұлу, ақылды қызы болыпты. Хан қызынын ешкімге атастырмапты. Ол:

— Қызым кімді сүйсе, соған барсын, — дейді екен.

Бір күні хынның қызы әкесіне келіп:

... Читать дальше »

Бегәлі сыншы ханға ат сынап беретін сыншы екен. Бірнеше рет ат сынап береді. Тағы бір күні ат сынауға кетеді. Ол кеткенде әйелі жүкті екен, жүкті әйелі Бегәлі кеткен соң, дүниеден өтеді. Бір күндері: «Әйелінің қабырынан бала шығып жүр», — деген сөз болады. Бегәлі әйелінің қабырынан бала шығып жүр дегенді естіп: «Не істеймін?» — деп ханға барады. Сонда хан Бегәліге былай деп ақыл қосады: «Сен барып ер жасат, оның үстіне шырыш жақтыр, қуыршақ жасат, асық алып, бәрін де алып барып көрдің аузына қой. Әйел бала болса қуыршақ ойнар. Ер бала болса, ерге мініп алып жерді сабалап отырар. Ер көрге сыймайды ғой, баланы шырыш ұстап алып жібермес, сосын ұстап алуға болады», — деді. Осы заттарды қойып, өзі моланың түбіне ба ... Читать дальше »

…Бұл оқиғаны аспанға жұлдыздар шыққан, айналаны қою қараңғылық басқан, тым-тырыс та, мүлгіген тыныштыққа оранған бір түнде тыңдап едім. Біз қызыл жалыны алаулап, үй ішін жылытқан пеш жанында отырып, әңгіме тыңдауға жиналғанымызда, жасыл жайнамаз құтпан намазын оқып болып, қасымызға келді. Пеш жанындағы ағаштан жасалған орындықтың иығына жайғасып отырып алды да, жап-жаңа, бұрын ешқайда айтылмаған бір ғажап ертегіні бастады.

— Мен бұл ертегіні тап сендердей бала кезімде естіген едім,-деді:

... Читать дальше »

Баяғы өткен заманда Ұшар хан деген хан болыпты. Сол хан жас кезінде ай десе аузы, күн десе көзі бар, асқан тамаша бір сұлу қызға ғашық болады. Қызды іздеп, жер бетінен еш таба алмайды. Хан қызды іздеп таба алмаған соң, бір өнерпаздан оқып, аспанға  ұшу өнерін үйренеді. Сол өнері бойынша аспанға ұшып, қызды отыз жыл іздеп, қолына түсіре алмайды. Қыздың ұстатпайтынына көзі жеткен соң, хан қыздың суретін іздеп тауып алады да: «Қой, жас болса өтіп барады, енді әйел алып, үй болатын уақыт жетті», — деп басқа әйелге  үйленіп өмір сүре береді. Күндерде бір күн алған әйелінен бір ұл туады. Ұлының атын Жандыбатыр деп қояды. Жандыбатыр ержетіп, он бес-он алтыға келеді. Сол кезде бала өзіне ешбір теңдесі жоқ, мықты батыр болады, мықтылығы сондай, ... Читать дальше »

Есте жоқ ерте заманда ғаламшарда бір кезбе жұлдыз жоқтан пайда болды. Оның бетін су қаптап тұрды. Судың бетін ауа көмкірді. Ол есейіп ес жиып, жан-жағына көз тікті. Сол сәт бір алып жіп алыстан ұшып келіп сарт етіп беліне оралды да кетті. Қараса сап-сары, жарығынан көз қаритын, бетіне қарауға қаймығатын бір дәу:

— Әй, Жер, мына жіптен мықтылап ұста! – деп бұйырды.

... Читать дальше »

Баяғы заманда бір хан өмір сүріпті. Ол өзін әлемдегі ең ақылды, ең білгір адам деп санаған екен. Бірде хан өзінің әскерін ертіп аң аулауға шығады. Және шабармандарын жан-жақтағы құмырсқаларға, кішкентай жәндіктерге хабар айттыру үшін тездетіп жолға шығарады. Хан: ”Барлық құмырсқаларға, құрттарға және басқа да кішкентай ақымақ мақлұқтарға ‘Он күн бойы індеріңнен шықпаңдар’ деп ескертіңдер. Егер айтқанды тыңдамаса, онда менің атты әскерім оларды таптап өтеді” деген бұйрығын айтады. Барлық жәндіктер мен құрттар қатты қорқып індеріне тығылып, шықпай қалады. Тек құмырсқалар ғана ханды өздеріні ... Читать дальше »

Бұрынғы заманда бір кедей жігіт өмір сүріпті. Мал дегенде жалғыз байталы бар екен. Күн көретін қорегі үшін күнде қақпан құрып, бір суыр алатын көрінеді. Бір күні қақпанға түлкі түседі. Бұрын бұндайды көрмеген байғұс түлкіні бас салады. Сонда түлкі:

— Ей, бейшара, мені қоя бер. Сені мұратыңа жеткізейін, -деп адамша тіл қатады.

... Читать дальше »

Бұрынғы заманда Қали мен Қази деген ағайынды екі жігіт болыпты. Екеуі бірнеше жыл жер астында жүріп, өнер үйреніп еліне оралады. Келсе, ел-жұрты бұл екеуін танымайды. Екеуінің де тырнақ, шаштары алынбаған, денелерін түк басып кеткен. Бет-әлпеттері адам шошырлық екен.

Екеуі елге сыя алмаған соң, бір дарияға барып, Қали балық болып жүзіп, Қази құс болып ұшып кетеді.

... Читать дальше »

Баяғыда байлығы жұрттан асқан бір хан болыпты. Бұл ханның жалғыз ай десе аузы, күн десе көзі бар – Қаншайым деген қызы бар екен. Қыздың сұлулығына қараған адам есінен танып қалады екен.

Күндердің күнінде Қаншайым қырық қыз нөкерімен сейіл құрып, суға түсуге барады. Суға түсіп бола берген кезде Қаншайымды көктен бір қарақұс келіп, көтеріп кетеді. Қырық қыз төменде шулап қала береді. Жылап-сықтап кешке үйлеріне оралады.

... Читать дальше »

рем. Бұдан кедей болып қалған Адамды көрген емеспін, оның көйлегі де көп, көңілі де тоқ, — деп жауап берді Шегіртке.

Бастары жұлым-жұлым боп қалған басқа бидайларға қарап тұрған Құмырсқаның көзіне анадайда бидайлардың парша-паршасын шығарып шашып ойнап келе жатқан Шегірткенің балалары түсті.

— Көрдің бе, балала ... Читать дальше »

Ерте заманда адамдар мен құстардың достығы мықты болыпты. Құстар адамдардың тілін түсіне алатын болған екен.

Биік тауда бүркіт өмір сүріпті. Бір күні бүркіттің қарны ашып, аулайтын аң аңдып отырады таудың биік шыңында отырып. Бірақ ештеңе табылмайды. Күннің көзі бүркіттің көзіне түсіп, ол ұйықтап кетіпті. Біраздан соң құстың қанатының даусынан оянып кетеді. Қараса, қаршыға жемтігін аулаған екен. Сөйтіп келесі бір төбешікке барып жейін деп жатыр екен. Оны көрген бүркіт қатты ашуланады да қаршыға отырған төбешікке барып, қаршығаны шұқып таста ... Читать дальше »

Ертеде, ерте заманда, ешкі құйрығы келте заманда бір патша бар екен. Оның жалғыз ұлы болыпты Ол ұлы ажалы жетіп ауырып өліпті. Жалғыз ұлының  күйігінен патша далаға шықпай жатып алыпты. Бұл патшаға бірнеше патша көңіл сұрай барыпты. Сонда да тұрмапты. Патша басқармаған соң елі күйзеліпті. Осы елде жан ашыр адамы жоқ, әке-шеше, аға-іні дегендей туған туысы жоқ үш жетімек бар екен. Бұлар үшеуі ақылдасып «біз патшаның көңілін сұрасақ қайтеді» деген оймен патшаға бармақшы болады. Бұлар халықтарына «біз барып көңіл сұрасақ қайтеді» деп ақылдасады. Халықтары: «Сен үшеуің түгіл сендерден де зорлар барып көңіл айтқан сонда да тұрмаған патша, сендерге тұра ма?» — депті. Әрине ол уақта жетім-жесірді көрсе де көзге ілмейтін уақ ... Читать дальше »

Бұлбұлдың ерекше әншiлiк қабiлетiн таныған ұстазы:
— Бұлбұл, ержеткен соң кiм боласың? – деп сұрады. Шәкiрт ойланбастан:
— Әншi болам, – дедi езуiне тәттi күлкi үйiрiлiп.
— О-о! Әншi болу үлкен арман, әрi үлкен өнер. Әншi болу үшiн ұстаздың қатаң талабына шыдасаң, сенi үлкен жол адастырмай арманыңа жеткiзедi – дедi ұстазы.— Ол қандай талап? Мен бәрiне де төземiн, – деген Бұлбұлдың даусынан сенiмдiлiктi аңғару қиын емес.
— Асықпа, оны әлi-ақ сезiнесiң деп, ұстазы шәкiртiн ойландырып тастады.
Әншi болудан басқа ойы жоқ балауса Бұлбұл ұстаз сөзiнен ешнәрсе түсiне алмады.
Ертесiне ата-аналар жиналысы болды. Оған оқушылар да қатысты. Барлық ата-анамен жеке сөйлеске ... Читать дальше »

Баяғы заманда жер бетіндегі өсімдіктердің барлығы тек жасыл түсті болыпты. Бір күні қатты жаңбыр жауып, олар қуанып, асыр салады. Жаңбырдың қалай басылғанын да байқамайды. Жапырақтар бетінде жаңбыр тамшылар қалады. Тамшылар да өсімдіктермен бірге ойнағысы келгендей түрлі түсті түске енеді. Дүние әдемі боп кетеді. Кенет өсімдіктер жаңбыр тамшыларынан әдемі біреудің өздерімен бірге күліп, ойнап, қуанғанын көреді. Оның сұлулығына таң қалады.

— Сен кімсің? – деп сұрайды одан Алма.

... Читать дальше »