Мемлекетіміздің егемендік алғаннан бері пайда болған заңды құбылыстардың қатарында ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлерді жалға алу мәселелері танылады.

Қандай да бір жер учаскесіне байланысты жалдау шарттарын жүргізудің жолы ретінде Қазақстан Республикасында жер учаскесінің аукцион объектісі ретінде танылуы, Мемлекет меншiгiндегi және жер пайдалануға берiлмеген жер учаскесiн немесе жер учаскесiн жалдау құқығын сату жөнiндегi сауда-саттықты (конкурстарды, аукциондарды) өткiзуге және ұйымдастыруға байланысты қатынастар мемлекетімізде 2003 жылғы 1 ... Читать дальше »

Саясаттану курсында демократия атаулы ұғымының алатын орны ерекше. Себебі демократия – бағзы заманнан бері халықпен бірге жасап кележатқан қарапайым да, адам таңқаларлық ғажап ұғым. Мәселен, Геродот ұсынған антиктік демократияның белгілерін қарастырып көрелік. Біріншіден,адамдар қызметке жеребе тастау жолымен іріктелді. Екіншіден, барша халық заңға бағынды. Үшіншіден, елдің ішкі және сыртқы саясатының бағыт-бағдары жалпыхалықтық жиналыста шешімін тауып отырды. Осы аталған демократия­лық принциптерді алғашқы болып Аристотельдің бастауыменАфины Республик ... Читать дальше »

Саясаттану – саясат туралы пән. Біз күнделікті өмірде саясатты сөз етпей тұра алмаймыз. Әңгімені көп жағдайда нақты саяси білімі жоқ адамдар дажасай береді. Мысалы, авторитарлық, әміршіл-әкімшіл жүйе туралы айтылатын жайларды жиі естуге болады. Сонда олардың баршасы істің мәнін дұрыс түсінеді ме екен? Айталық, біздің қоғамның даму бағыттарын немесе консенсус, саяси оппозиция, билік дағда­рысы, т.с.с. саяси ұғымдарды толығымен түсінеміз бе? Қоғам дамуының шым-шытырық бағдарын түсіндіретін саясат­тану пәні болып табылады.

... Читать дальше »

Саясат білімдерінің дәуірлерге бөлінуі. Саясаттану пәнін дәуірлерге бөліп оқыту оқу жоспарына сәйкес жүргізіледі. Ол ғылымдар саласындақалыптасқан заңдылыққа орай қоғам­дық-экономикалық формацияларға, олардың тиісті саяси-құқықтық қондырғыларына және қоғамдық сананың түрлеріне сәйкес жасалады.

... Читать дальше »

Дәріс мақсаты: Халықаралық еңбек ұйымы және бүкіләлемдік денсаулық сақтау ұйымы»; Халықаралық еңбек ұйымы құрылу тарихы туралы түсінік беру.

Студенттердің ой өрісін, танымын кеңейту және саралау, сараптау қабілеттерін жетілдіру.

Тақырып қарастырылатын сұрақтар:

... Читать дальше »

Биылғы,2012 жылғы кезекті Жолдауында Қазақстан Республикасының Президенті, Елбасы Н.Ә. Назарбаев: «Мен ауызбіршіліктен айнымайтын ақжүрек жұртымның қуатты ұлтқа, шуақты ұлысқа айналарына кәміл сенемін. Бұл жолда біздің ең басты құндылығымыз – берекелі бірлігіміз» деген болатын. Ұлт көшбасшысының сөзінен «қуатты ұлт», «шуақты ұлыс» сөз тіркестерінің қазақ халқы үшін философиялық мәні тереңде екенін ұғынамыз.
Қуатты мемлекет қандай мемлекет?Осы сұрақтың мәнін толық ашып көрейікші.Менің ойымша,қуатты деген ұғым күшпен емес,ең алдымен біліммен өлшенетін секілді.Қазақ халқы:”Білекті бірді жығады,білімді мыңды жығады”-,деп өз сөзінде текке келтірмегені анық.Экономикасы асқақтаған,халқы азат,елі егемен,жастары тәрби ... Читать дальше »

Мұнай қырық-елу жылда сарқылатын байлық. Ал жер бетінен алынатын өнім әлімсақтан бері халықты асырап келеді. Жейтін тамақ пен киетін киім жер астында емес, жер бетінде. Синтетикалық киімге қазір сұғына қоятын ешкім жоқ. Сондықтан, табиғи өнімдерге деген сұраным өсе түседі. Демек, Қазақстанның бір жағынан аграрлық ел болғанының болашақта пайдасы тиеді.

Республикамыздың агроөнеркәсіп кеше ... Читать дальше »

Адамзаттың техникада және өндірісте қолы жеткен прогресі қандай айбынды болғанымен , оның барлық өмірі табиғатқа байланысты екенін ұмытпауымыз керек. Ол адамдарға өте үлкен және алуан түрлі ресурстарды пайдалануға береді.

Алдымен керегі бұл адамдардың тамағы. Ол болса табиғаттың негізгі ресурсы- жер арқылы өндіріледі, алынады. Шындығында жерсіз адам сүре де алмайды. Экономика ерекшілігі ... Читать дальше »

Қазақстан Республикасының экономикасын тұрақтандыру және нарыққа көшу бағдарламасы бойынша, ауыл шаруашылығы өнімдерінің нарығын құру үшін мемлекеттік тапсырыстың міндеттілігін жою , оның орнына экономикалық жағынан дербес тауар өндірушілер құрамын жасақтау , нарықтық инфроқұрылымын қалыптастыру, тауар өндірушілерлің дайындаушы ,ұқсатушы және басқа ұйымдармен еріктілік пен өзара тиімді негіздегі шарттық қатынастарына көшу.

... Читать дальше »

Ауыл шаруашылығындағы жалпы өнім көлемі 2001-2005 жылдары орташа 10,7%-ға, оның ішінде өсімдік шаурашылығында — 13%-ға, мал шаруашылығында – 7%-ға артты. Ауыл шаруашылығы өндірісінің оңды динамикасы ауыл шаруашылығы дақылдарының түсімділігімен, мал басы мен мал өнімділігінің артуына және «Ауыл» мемлекеттік аграрлық азық-түлік бағдарламасын іске асыруға негізделген.

2003-2005 жылдары осы бағдарлама шеңберінде республикалық бюджеттен 6,5 млрд. теңге, жергілікті бюджеттен — 367,2 млн. теңге бөлінді және игерілді. Осы қаржылар есебінен фитосанитарлық және эпизоотикалық қолайлылық, тұқымдардың сапасын тексеру қамтамасыз етіліп, таңдаулы тұқымдардың, асыл тұқымды өнімдердің, минералды тыңайтқыштардың, гербицидтердің, суармалы су же ... Читать дальше »

Ауыл шаруашылығы экономикасының ең күрделі мәселелерінің бірі – сатып алынатын және сатылатын тауарларға баға теңгермешілігін(паритетін) сақтау, яғни, ауыл шаруашылық өнімдері мен осы салаға арналған өнеркәсіп өнімдері құндарының арасындағы қатынас осы екі саланың да мүддесінен шығу мәселесі. Халқымыздың тұрмыс деңгейін арттыруда бұл мәселені дұрыс шешудің үлкен маңызы бар. Бірде-бір дамыған елде егін және мал шаруашылықтары тұтастай нарықтың ерікті «ағысына» жіберілмеген.

... Читать дальше »

Агроөнеркәсіптік өндірісті қаржымен қамтамасыз етуде несиелік механизмнің орны бөлек екені мәлім. Соған қарамастан, осы күнге дейін экономиканың аграрлық секторындағы қаржы-экономикалық қатынас жүйесінде ауыл шаруашылығын несиелеу өзектілігін жоймай келеді. Ол ғылыми-әдістемелік тұрғыда негіздеуді және оны ұйымдастыру жөніндегі ұсыныстарды қарастыруды талап етеді.

Аграрлық бизнестің шағ ... Читать дальше »

Машина-трактор паркін қазіргі кездегі жағдайы.
Республикада 137,2 мың шынжыртабанды және доңғалақты тракторлар, 45,5 мың астық жинайтын комбайндар, 15,2 мың дестелегіштер, 90,7 мың тұқым сепкіштер және басқа да ауыл шаруашылығы техникалары бар.
... Читать дальше »

Серпінді жобаларды іске асыру, саланың тиімділігі мен бәсекеге қабілеттілігін арттыруға өте маңызды ықпалын тигізеді.
Қазақстан астығының экспорттық әлеуетін арттыру мақсатында, Қазақстан Республикасының Президенті астық экспортының жыл сайынғы көлемін ұлғайту және Қазақстанның әлемдік астық экспорттаушы бестіктің қатарына кіруі жөнінде міндет қойды.

... Читать дальше »

Қазіргі ауыл шаруашылығының жағдайы шынында да мәз емес. Бірінші бөлімде, мен агроөнеркәсіп экономикасына жалпы шолу жасап өттім. Сонымен қатар агроөнеркәсіп өнімдер нарығын талдадым. Ол жерде ауыл шаруашылығы өнімдерінің нарығын құру үшін мемлекеттік тапсырыстың міндеттілігін жою , оның орнына экономикалық жағынан дербес тауар өндірушілер құрамын жасақтау , нарықтық инфроқұрылымын қалыптастыру, тауар өндірушілерлің дайындаушы ,ұқсатушы және басқа ұйымдармен еріктілік пен өзара тиімді негіздегі шарттық қатынастарына көшу мәселелерін қозғадым.
... Читать дальше »

Наным сөзінің түсінігі (араб тілінде «иман» сөзі «қауіпсіздігіңді қамтамасыз ету» деген түбірден шыққан) мұсылмандар санасында ең алдымен Білімге байланысты шыққан. «Алланың қорғауымен қауіпсіздікте болу», Алланың заңдары мен бұйрық еткендерін міндетті түрде орындауға сай ұйғарылады. Қасиетті Кітапта айтылған, адам денсаулығына қамқорлық жасау туралы ұйғарымдар, көп жылдық тәжірибелермен, сондай-ақ ғылыми фактілермен дәлелденген. Сондай ұйғарымдардың бірі шошқа етін тағамға қолдануға тыйым салу болып табылады.
«Иман келтіргендер! Біз сендерге бөлген, жақсы тағамнан жеңдер, Аллаға ризашылық білдіріңдер, егер Оған тәуба келтіретін болсаңдар. Ол сендерге өлікті, қанды, шошқаның етін тамақ етуге тыйым салған, бұл Алладан бас ... Читать дальше »

Жоспар
1.    Кіріспе.
2.    Адамның тарихи дамуындағы биологиялық және әлеуметтік факторлар.
3.    Адам жеке басының дамуындағы биологиялық және әлеуметтік факторлар (онтогнез).
4.    Социолобиология бағытының адам туралы теориясы.
5.    Адам- жеке адам және тұлға ретінде.
6.    Қорытынды.

Адамның  тарихи дамуындағы  биологиялық және  әлеуметтік  факторлар.

Өткен тақырыпта бұдан 30-40 мвң ... Читать дальше »

Ауылға көңiл бөлу және оның жағдайын жақсарту – мемлекеттiк мәнi зор iс. Кез келген экономикалық реформаның түпкi мақсаты – халық­тың әл-ауқатын арттыру. Еліміздің тәуелсіздігі жарияланғалы бері экономикамызда едәуір құрылымдық өзгерістер болды. Орталықтан­ды­рылған жоспарлы экономикадан бас тартқаннан кейін түпкілікті қайта құруларға бағытталған шаралар кешені жүзеге асырылды. Солардың нәтижесінде мемлекеттік меншік жеке меншік болып өзгертілді, сондай-ақ нарықтық экономиканың құқық­тық негізі қаланды. Бәрімізге белгілі, нарықтық экономика ұғымы өнді­рістік және жер қатынастарын өзгер­туді, баға белгілеу мен кредит жүйе­сін ырықтандыруды, бәсекеге қабі­летті нарықтық инфрақұрылым құ­руды қамтиды. Ауыл шаруашылығы ө ... Читать дальше »

Азық-түлік қауіпсіздігі – ұлттық қауіпсіздіктің маңызды құрамдасы

БҰҰ-ның жанындағы «Халықтар қоры» жер тұрғындарының  2050 жылға қарай  7,8 млрд. адамға өсуіне орай, күрделенуі мүмкін азық-түлік  мәселесіне қатысты 61,2 млрд. дол­ларға бағаланған арнайы бағдарлама ұсын­­ды. Оның ішіне ауыл шаруашылығы ғылымын дамытуға  5 млрд. доллар, егістік жерді сақ­тау­ға 24 млрд. доллар, ормандарды қалпына келтіруге 6,8 млрд. доллар бөлуді көздеп отыр.

... Читать дальше »

Ұжымдастыру қарсаңындағы қазақ аулының жағдайы:

1.  & ... Читать дальше »

Облыстың агроөнеркәсіп кешені соңғы жылдары көтеріліп келеді. Ауылға қазіргі заманғы ауыл шаруашылығы техникалары әкелініп, жаңа технологиялар енгізілуде. Облыстың аграрлық секторы республиканың Батыс өңіріндегі ауылшаруашылығы өнімдерінің ірі өндірушісіне айналды. Астық және етті қайта өңдеу көлемі айтарлықтай өсіп, бидай мен ұн экспорты жыл сайын артып келеді. Негізгі тағам өнімдері бағаларын тұрақтандыру қамтамасыз етілді. Ауылды қолдау, ауыл шаруашылығына инвестициялар тарту, техникалық және технологиялық қайта жарақтандыру жөніндегі Елбасымыздың стратегиялы сенімді саясаты нақты жемісін беруде. Шаруалар нарықтық экономика жағдайында жұмыс жасауға үйренді. Ең бастысы, халық Елбасына сенеді және әлемдік дағдарыс жағдайында еліміздің агроөнеркәсіп кешенін дамыт ... Читать дальше »

2009 жылғы қаңтар-тамызда өңдеу өнеркәсібінде 202,9 млрд. теңге өнім өндірілді, бұл 2008 жылдың сәйкес кезеңімен салыстарғанда 9,5% төмен. Өңдеу өнеркэсібі өндірісі көлемінің 53,2% «металлургия өнеркэсібі мен металл өңдеу үлесіне», 12,7% — «машина жасауға», 10,0% — «өзге де бей металл минералдық өнімдер өндірісі үлесіне» келеді.

... Читать дальше »

Өнеркәсіптік өндірісті зерттеу кезінде теориялық және эдістемелік негізі мен әмпирикалық базасы ретінде ең әуелі интегративті (пәнаралық) қатынастың теориялық принциптері алынды, ол сондай-ақ философиялық, тарихи, әлеуметтік, мәдени, құқықтық және саяси алғышарттарды қамтиды. Мұнан өзге, жұмыс барысында ғылыми абстракция, талдау және синтез, сондай-ақ кешенді қарастыру сияқты жалпы   ғылыми әдістемелер қолданылды. Бұл, зерттеу әдістемелер жинақтай келш, экономикалық талдаудың сенімділіпн жэне тұжырымдамалардың негізділігін қамтамасыз етті.

... Читать дальше »

Нарықтық қатынастарға көшкен кезде жоспарлы жүйенің негізі бұзылуы, ол жаңа өзгерген жағдайда іске аса алмауы мүмкін. Осыған байланысты, өндіріс тиімділігін жоспарлаудың жаңа механизмін қүрудың объективті қажеттілігі туындайды. Мүнымен қатар, өндіріс тиімділігінің төмендеуіне, экономикалық процестерді реттеуге кері әсерін тигізген құбылыстардың бірі меншіктік қатынастардың өзгеруі. Реформаларда, ғылымға негізделген концепцияның болмауы өндірістің құлдырауын, экономикалық өсім шеңберінің тарылуын тудырады. Меншік иелері мен меншікке ие топтар әлі ешкім иелене қоймаған ресурстарды қолға алуға және меншікті өз пайдаларына қарай бөлісуге ұмтылады. Бұндай жағдайда, өндіріс табыс табатын қүрал ретінде емес, иеленуге болатын байлық ретінде қабылданады. Осының барлығы, ө ... Читать дальше »

Аграрлық секторда ғылымға жеткілікті дәрежеде негізделмей жүргізілген реформалар ауыл шаруашылығы өнімдері өндірісінің құлдырауына алып келді, әсіресе мал шаруашылығы көбірек жапа шекті. Ауыл шаруашылығы саласының құрылымы, әсіресе ондағы өсімдік пен мал шаруашылығы қатынастары мүлдем өзгерді. Мәселен, 2002 жылы ауыл шаруашылығының жалпы өнімінде (1994 ж. бағамен) өсімдік шаруашылығы үлесіне 80% және мал шаруашылығы үлесіне небәрі 20% ғана тиесілі (1990 жылы 39% жэне 61% болған) болды. Мысалы, 1 шартты мал басына есептелген шартты саны азайып кеткен 1990 жылы 16,6 млн. бас болса, 2003 жылы 7,5 млн. басқа дейін немесе 55%-ға кеміген), ал мал шаруашылығы өнімдерінің жалпы өндірісі 77%-ға азайған. Бұл жағдайда шаруашылық категориялары бойынша мал шаруашылығы саласында қа ... Читать дальше »

Өндіріс тиімділігі — экономикалық категория. Ол — өндіргіш күштер мен өндірістік қарым — қатынастың кең көлемді кешенді шарттарының қалыптасуы. Соның нәтижесінде кеңейтілген ұдайы өндірістік үдеріс қамтамасыз етіледі.

Тиімділіктің басты мәселесі — нарықтық экономика жағдайында тауар өндірушілердің мүддесі үшін тұтыну кұнын өндіру кезінде ресурстарды мейлінше үнемдеу. Осы жағдайда кәсіпкерлік қызмет өзінің тәуекелділігіне  мүліктік жауапкершілігі шегінде ұйымдастырушылық, құқыктық нормативті актілермен анықталып, өнді ... Читать дальше »

Республикамыздың агроөнеркәсіп кешені экономиканың аса маңызды саласы және ол экономикалык, дағдарысты жою, тамақ және   жеңіл   өнеркәсіпті  дамыту,   саяси   және   әлеуметтік тұрақтылықты қамтамасыз ету жолында шешуші рөль атқарады. Көптеген жылдар бойы өнімді еңбекке ынталандыру тетіктерін жете пайдаланбағандықтан аграрлык, салада терең дағдарыс қалыптасты. Одан шығудың бірден-бір жолы, сөзсіз, осы салада кешенді және жүйелі түрде экономикалық реформа жүргізу еді. Ал оның қалай жүзеге асырылып жатқандығына талдау жасайтын болсақ, ең алдымен нарықтық қатынастарға көіпу тактикасындағы орын алған қателіктерді атап өту керек. Бұл ауыл және барлық халық шаруашылығында реформа жүргізудің стратегиялық бағытын жүзеге ... Читать дальше »

Кәсіпорынның қаржы жұмысы –экономикалық қызметтің басты бөлімі болып табылады.

Кәсіпорынның қаржы жұмысының негізгі мақсаты  ұлғаймалы  ұдайы өндіріс процессін қаржы ресурстармен қамтамасыз ету және бөлінген қаражаттың дұрыс пайдалануына бақылау жасау.

Кәсіпорынның қаржы  жұмысының негізгі бөлімдері мы ... Читать дальше »

Батыс Қазақстан облысының агроөнеркәсіп кешені аймақ экономикасының біршама ірі және маңызды секторларының бірі болып табылады. Оның негізін  жалпы аймақтық өнім құнында үлесі 6,2 % болатын ауыл шаруашылығы құрайды.

Облыстың ауыл шаруашылығы бидай, арпа, қара бидай, тары, сиыр еті, қой еті және жылқы етін өндіруге мамандануда. Жалпы өнім құрылымында дәнді дақылдар – 28,5%-ды, ет – 32,4%, сүт – 17,4%, картоп — 2,7%, көкөніс — 2,1%, жұмыртқа -1,2%, жүн — 0,7%, майлы дақылдар — 0,4%, бақша дақылдары &m ... Читать дальше »

Ауыл шаруашылығы өндірісінің тұрақты өсуіне қол жеткізу, облыстың аграрлық секторының бәсекеге қабілеттілігін және инвестициялық тартымдылығын арттыру тек өндіріске ғылым мен техниканың алдыңғы қатарлы жетістіктерін (инновоцияларды) енгізу негізінде ғана мүмкін.

АӨК-дегі ғылыми зерттеулер мен инновациялық дамуларды мақсатты қолдау, сондай-ақ, облыстың  ғылыми мекемелерін Бағдарламаны жүзеге асырушы белсенді қатысушыларға және АӨК ұйымдарымен тең құқылы қарым-қатынас субъектілеріне айналдыру жағдайында ғылыми техникалық ілгерілеу (ҒТІ) жетіс ... Читать дальше »

Қазіргі уақытта АӨК-нің ауыл шаруашылығы кәсіпорындарын барлық деңгейдегі білікті мамандармен қамтамасыз ету жағдайы өте қиын болып отыр, бұл өндіріске қойылып отырған, дайындау деңгейі қазіргі заманғы талаптарға сәйкес келетін,  АӨК-ді басқару кадрларымен және мамандарымен қамтамасыз ету қажеттігін қояды.

Облыстың 4046 ауыл шаруашылығы кәсіпорындарының ішінде тек 440-ы ғана білікті кадрлармен қамтамасыз етілген, оларда 1006 маман жұмыс жасайды, соның ішінде 342 агроном, 328 мал дәрігері, 36 инженер-механиктер бар.

... Читать дальше »

Арпа – Қазақстанның бүкіл аудандарында жаппай өсірілетін негізгі мал азықтық дақылдардың қатарына жатады. Құрғақшылыққа төзімділігі мен дән қоректілігінің құндылығына байланысты оның жемшөп құрылымындағы маңызы ешқашан жоғалмақ емес. Шөл және шөлейт жерлердің өзінде арпаның түсімі басқа жаздық дәнді дақылдармен салыстырғанда едәуір басым.

Арпаның халық шаруашылығындағы маңызы өте зор, оның дәнінен көптеген салада пайдаланылатын сан алуан заттар жасалады. Арпа жармасы – бағала әрі нәрлі тағамдардың бірі. Арпаны т ... Читать дальше »

Жоспар

• Кіріспе

2 Негізгі бөлім
2.1 Дәнді бұршақ дақылдары
2.2 Дәнді бұршақ дақыл ... Читать дальше »

Мазмұны
Кіріспе………………………………………………………………………………………………………..3
I Бөлім. Негізгі құралдарды мойындау…………………………………………………………4
1.1 Негізгі құралдардың түсінігі және жіктелуі…………………………………………4-6
II Бөлім. Негізгі құралдардың а ... Читать дальше »

Бүгінгі уақытта еліміздің ауыл шаруашылығы мен жер шаруашылығы терең өзгерістерді өткізіп, әрі қарай жүйені жетілдіру бағытында жұмыс жүргізуді қажет етіп отырған секторлардың қатарында. Ол осы саланы құқықтық қамтамасыз ету мәселесін шешу мен жетілдіруді қажет етеді.

Менің ойымша жер қатынастарын реттеуде жер пайдалану құқығына назар аудару қажет. Соңғы уақыттары заң әдебиеттерінде жерге меншік құқығы жөнінде зерттеліп жүр, шындығына келгенде оның өзі жер пайдалану құқығына негізделгенін ескеру қажет.

... Читать дальше »

Дәріс мақсаты

Ауылшаруашылық өсімдіктерін сақталатын негізгі қоймалармен танысу.

Негізгі сұрақтар мен қысқаша мазмұны:

... Читать дальше »

Дәріс мақсаты

Астықты сақтау кезіндегі астықта жүретін физиологиялық процестерді оқыту.

Негізгі сұрақтар мен қысқаша мазмұны:

... Читать дальше »

Дәріс мақсаты.

Астықты сақтау тәсілдерімен танысу.

Негізгі сұрақтар мен қысқаша мазмұны:

... Читать дальше »

Ауыл шаруашылық  өндірісінің  қазіргі көптеген  әдістері өзінің мәні жағынан антиэкологиялық – монодақылдарды өсіру, малды шектен тыс жаю, улы химикаттарды кеңінен қолдану, минералдық тыңайтқыштардың  шектен тыс мөлшерін қолдану, топырақты жаппай жырту  және т.б. Бұлар экожүйелердің  қалыпты қызметінің бұзылуына, құрамының  қарапайымдылығына, тұрақсыздыққа  және табиәаттағы  апатты өзгерістерге  алып келеді.

Сондықтан қазіргі  ауыл шаруашылыәының  дамуында мүмкіндігінше  экол ... Читать дальше »

Нарықты жинақты зерттеу ереже бойынша , тауарды зерттеуден басталады, өйткені тауарды нәтижелі пайдалану, тұтыну қасиеті, тұтынушы сұранысы т.с.с осыған тікелей байланысты. Тауар мұқтаждықты не тұтынысты қанағаттандыруға назар аудару, иелену, пайдалану не тұтыну үшін нарыққа ұсынылатын барлық зат.

  Тауар- нарықтағы ең маңызды элементтердің бірі болып табылады. Әрбір жаңа тауар нарыққа шыққанда жоғары қажеттілікке жауап бере алуы керек. Қазақстанда «тауар» ұғымы тым ерте дүниеде пайда болған. Ол көшпелі түрік тайпаларынан алынға ... Читать дальше »

Тауар – мұқтаждықты не тұтынысты қанағаттандыруға назар аудару, иелену, пайдалану не тұтыну үшін нарыққа ұсынылатын барлық зат. Ол физикалық обьект, қызмет, адам, орын, мекеме және идея болуы мүмкін. Тауарды жасарда оны дайындаушы үш деңгейлі идеяны қабылдауы керек. Нарықты жинақты зерттеу ереже бойынша, тауарды зерттеуден басталады, өйткені тауарды нәтижелі пайдалану, тұтыну қасиеті, тұтынушы сұранысы осыған тікелей байланысты. Сондықтан зетртеудің негізгі мақсаты – нарықтағы тауардың шынайы сұранысын анықтау, оны ұтымды өлшемде шығару үшін не қажеттігі, оның техникалық сипаттамасы, экономикалық негізделген баға саясаты.

... Читать дальше »

Тауарлар қозғалысын есептеудің алғышарттары үшін нормативті-анықтамалық ақпарат қажет. Тауарлар запасының жағдайын жан-жақты бақылау, оның өндіру және жеткізу жоспарын орындау, әрбір бұйымның атауын, көлемін, сортының қозғалысын қадағалауын қажет тұтады. Есептеуді осылай детальдап қарау дайын өнімді есептеу мен оның қозғалысын  ұйымдастырудың міндетті алғышарты болып табылатын номенклатураны жобалау жолымен жасалады.

... Читать дальше »

Өндірілген өнімдер мен шығарылған тауарларды сатумен  (саудамен, коммерциямен) шұғылданатын мекемеларді (кәсіпорындардың) кезаң шығындарының бухгалтерлік есебін дұрыс жүргізу және бақылауды күшейту үшін өнімдер мен тауарларды сату шығындарының ғылыми негізделген есептік юаптарын қалыптастырудың үлкен маңызы бар.

Жоғарыда көрсетілгендей №10 журнал-ордердің №5 тізімдемесіндекелтірілген өнімдер мен тауарлар сату шығындарының тізімі сауда мекемелерінің қаржылық-шаруашылық  қызметінің ерекшелігін көрсетпейді.Онда сауда мекемелерінде ғана ти ... Читать дальше »

Өніммен жабдықтау үшін тұтынушылар берген тапсырыстарына бақылау жасау процедураларын зерттеу кезінде аудитортөмендегілерге көз жеткізу керек:

• Келіп түскен тапсырыстардың оларды тіркеу журналына жазылғандығына. Сатып-өткізу бөлімінің тиісті лауазымды қызметкерлері тапсырыс алған кезде бақылаудың төмендегі сәттерінің нақтв бары тексеріледі:
  ... Читать дальше »

Таурлар және оларды өткізуін аудитінің басты міндеті — оларды есептеудің дұрыс жүргізілуі, олардың сақталу орындарындағы бар болуы мен қозғалысы туралы нақты мәліметтер алу, сақталуын қамтамасыз ету және қабылданған нормативтерге сай болуын қамтамасыз ету болып табылады.

  Жүргізу толықтығына қарай аудит кешенді, функцоналды және  ... Читать дальше »

Аудиторлық процедуралардың маңыздылығының бірі-дебиторлық берешек борыштарды растау. Бұл растаудың негізгі міндеті-бар болу бағалау және дәл болу мақсаттарына қол жеткізу.

Егер тауарды сатып-өткізудің барлық көлемі сатып алушылардың есеп регистрлеріне кірмеген болса, онда алынуға тиісті шоттар бойынша сомалардың азаюын баланс баптарын тестілей алып отыру мүмкін емес. Сатып-өткізу көлемінің және дебиторлық борыштарының азаюынын бәрінен бұрын нақты жүзеге асырылған, бірақ жөнелтудің есебі арқылы өтпеген операцияларға тексеру жүргізу кезінде және т ... Читать дальше »

Тауар –тұтынысты қанатғатандыруға назар аудару, иелену, пайдалану не тұтыну үшін нарыққа ұсынылатын барлық зат. Ол физикалық обьект, қызмет, адам, орын, мекеме және идея болуы мүмкін. Тауарды жасарда оны дайындаушы үш деңгейлі идеяны қабылдауы керек. Нарықты жинақты зерттеу ереже бойынша, тауарды зерттеуден басталады, өйткені тауарды нәтижелі пайдалану, тұтыну қасиеті, тұтынушы сұранысы осыған тікелей байланысты. Сондықтан зетртеудің негізгі мақсаты – нарықтағы тауардың шынайы сұранысын анықтау, оны ұтымды өлшемде шығару үшін не қажеттігі, оның техникалық сипаттамасы, экономикалық негізделген баға саясаты. Қазіргі өмірді жаңа тауар түрін ойлап табу мен өндіру кәсіпорынның өркендеуіне шешуші болып саналады. Сонымен бірге, шетел баспасы былай деп көрсет ... Читать дальше »

Жоспарлау аудитті өткізудің бастапқы кезіңі болып табылады.Ол өзіне аудиторлық ұйымның күтілетін аудитті өткізу көлемі, графигі мен мерзімдері көрсететін жалпы жоспарын даярлаумен, сонымен қатар аудиторлық ұйым ұйымның бухгалтерлік есептілігі туралы объективті және негізделген пікір қалыптастыруға қажетті аудиторлық процедураларды жүзеге асыру көлемін, түрін анықтайтын аудиторлық бағдарламаны даярлауды қосады.

Бұл жұмыс аудиторлық тексеру кезіндегі жоспарлауға, оның кезеңдеріне, оған әсер ететін тәуекел мен ішкі бақылау жүйесін бағалауға және ау ... Читать дальше »

Қаржылық есептіліктің әрбір элементі аудиттің нақты мақсаттарының бірі болып табылады. Оларды белгілеп болған соң, нақты мәліметтерді жинау шараларын бастауға болады. Аудитор анықтау керек, жағдайға сәйкес қандай дәлелдемелер және қандай әдістемелердің көмегімен жинау керек. Бұл процесс белгіленген жолмен тексеруді талап етеді, сондай-ақ, стратегияда болып табылатын, осы арқылы аудитор шынайы мәліметтер ала отырып, қаржылық есептілік туралы ой – пікірін жазуға мүмкіндік береді.

... Читать дальше »

Аудитті жоспарлаудың мақсаты. Аудиттің 300 халықаралық стандартының «жоспарлау» көрсетілген, жоспарлаудың негізгі мақсаты — тиімді аудит жүргізуді қамтамасыз ету. Жоспарлауға байланысты жұмыстар аудиторға аудиттің қажетті аудандарына көңіл аударуына көмек береді, потенциалды проблемеларды табу мен бастаған жұмысты уақытында аяқтау. Сонымен қатар, тапсырысты аудитор, асистенттер арасында ұтымды бөлумен эксперттердің атқаратын жұмысын үлестіру. Аудиторға кәсіби жауапкершілікті өзіне алу үшін тексеріс жүргізуге қажетті жеткілікті дәлелдемелер жинау керек. Сонымен қатар, дәлелдемелер құны минималды болу керек.

... Читать дальше »

Аудитті жоспарлау сатысы. Жоспарлау — аудит жүргізуді мейлінше парасатты атқаруға мүмкіндік беретін шара және сондай-ақ тәуелділікті төмендетеьін маңызды жағдайлардың айқындалмауы. Жоспарлау — аудиторлық іс-шаралар тізімінің жай ғана механикалық құрастырылымы емес, кез келген тексеріс жүргізу шараларында қайталынып келіп отырады. Әрбір клиент жеке жоспарлау кезінде ескеру қажет. Аудиторлар өз жұмысын тексеріс жасаймын деп отырған ұйымның қызметімен танысудан бастау керек. Ол үшін оны ұйымдастыру құжаттарын зерттеу, қызмет түрі мен оған деген лицензиясы, есеп саясаты және т.б. Басқарушылар мен үйым мамандарымен ынтымақтасу кезінде қаржылық есептілік көрсеткіштерін анықтау керек, клиент қызметінің ауқымын байқау үшін қажет. Тек қана қайта зерттеу нәтижесінде ... Читать дальше »

Аудиторлық тәуекел аудит жасап отырған дәлелді қаржылық есептілік туралы ойының бұрыс болып қалған жағдайда.Аудитор тәуекелділігін 0-ге көздеу амалдары жоқ, бірақ аудитор әрқашан аудитті жоспарлау кезінде барлық мүмкін факторлардың есебі жолымен тәуекелді максималды төмендетуге ұмтылу керек. Аудиттің халықаралық стандартының «Тәуекелділікті бағалау және ішкі бақылау» 10 бабында айтылады: «Аудит жүргізу әдістемесін жасау кезінде тәуекелділікті бақылауды (ажырағысыз тәуекелділікті бағалау нарядымен) алдын-ала бағалау үшін сәйкесінше тәуелділік болмауын анықтау керек, ол нақты қаржылық есептілікке қатысты қабылдануы мүмкін,сонымен қатар сипаттамасын және маңызды шаралар көлемін анықтау үшін, осындай нақтылықты тексеруге бағытталған».

... Читать дальше »

Аудиторлық тексеріс жүргізу келісім-шартты ресми құжат болып табылады. «Аудитор – клиент» арасындаңы қарым-қатынасты регламентейтін және жай келәсәм-шарттардан айырмашылығы жоқ кәсіпкерлік қызметте пайдаланылады. Басқалар сияқты, бұл келісім-шартта заңды түрде қатаысушы жақтар қызығушылық келісімін көрсетеді және осы жағдайда тапсырыс беруші –клиент, атқарушы – аудиторлар. Дегенмен, кәсіпкерлікте пайдаланылатын маңызды келісім-шарттардың басқа келісім-шарттардан ерекшеленеді. Біріншіден, келісім-шарт жасаған кезде үшінші жақ (қаржылық есептілік мәліметтерін пайдаланушылар ) қызығушылығы есептеледі.

... Читать дальше »

Самұрық» Холдингі» АҚ-ның 2007 жылғы 2 қазандағы №134 бұйрығымен бекітілген «KEGOC» АҚ Корпоративтік басқару кодексінің 110 тармағына сәйкес Аудит жөніндегі комитеттің қызметі Директорлар кеңесіне ішкі және сыртқы аудит, қаржылық есептілік, ішкі бақылау және тәуекелділікті басқару мәселелері бойынша көмек көрсетуге, заңнаманы орындалуын қадағалауға, сондай-ақ Директорлар кеңесінің тапсырмасы бойынша өзге де жұмыстарды орындауға бағытталған.

Аудит жөніндегі комитеттің құрамы, мәртебесі, жұмыс тәртібі, құзыреті және қызмет ... Читать дальше »

Аудиторлық қызметтің мәні қаржылық есеп беруді, төлем есептеу құжаттамасын тәуелсіз тексеру, түрлі қызметтер мен кеңес беру, бухгалтерлік есеп жүргізу мен қалпына келтру, ұйымның активтері мен міндеттемелерін бағалау, салық декларациясын толтыру, қаржы шаруашлық қызметке экономикалық талдау жүргізу бойынша тұтынушыларға қызметтер ұсынытын аудиторлық фирмалардыңкәсіпкерлік қызметі болып табылуында.

Қаржылық есеп беру аудиттің мақсаты – аудиторға қаржылық  қорытынды есепті құрудың белгіленген концептуалдық негізіне сәйкес барлық елеулі ... Читать дальше »

Ішкі аудит басқару есебінің бөлінбес және маңызды элементі болып табылады.Ішкі аудитке деген қажеттілік жоғары басшылық барлық басқару құрылымдары қызметін күнделікті бақыламауына байланысты кәсіпорында пайда болады.Жіктемеге сай аудит төмендегі  түрлерге болінеді:

      &n ... Читать дальше »

КІРІСПЕ

Нарықтық қатынастар жағдайында көптеген кәсіпорындар, банктер, сақтандыру комапаниялары, көлік және комерциялық ұйымдар мүлікті пайдалану, жұмыстар мен қызмет көрсетуді орындау, комерциялық операцияларды ақша қаражаттары ман инвестициялардыңзамын жүргізу бойынша сан алуан келісім шарттық қатынастарға түседі. Қажетті ақпаратты алудағы мәмілеге қатысушылар арасындағы осы қатынастардың нақтылығын тексеру нәтижесінде тек тәуелсіз аудитор ғана дәлелдей алады.

... Читать дальше »

Біздің елімізде аудитті нормативтік — құқықтық реттеудің мемлекеттік жүйесі құрылған. 1993 жылы 18 қазан айында бірінші рет Аудиторлық қызмет туралы  Қазақстан Республикасының Заңы шықты. Ал бес жылдан соң, 1998 жылдың 20 қарашасында Аудиторлық қызмет туралы Қазақстан Республикасының екінші Заңы қабылданып, оған 18.12.2000 ж., 15.01.2001 ж., 20.03.2001 ж., 26.12.2002 ж., 16.05.2003 ж., 11.06.2003 ж. және тағы да басқа жылдарда өзгертулер мен толықтырулар енгізілді. Бұл заң Қазақстан Республикасының аудиторлық қызметін реттейтін бірінші деңгейлі құжаттарға жатады.

... Читать дальше »

Аудит стандарттары – аудитке қойылатын бірегей талаптарды және аудит өткізу тәртібін анықтаушы принциптерді белгілейтін нормативтік құжаттар. Аудит стандарттары Аудиторлар палатасының республикалық конференциясында қабылданып, мемлекеттік уәкілетті органдарда тіркеледі. 2000 жылғы наурыз айында өткізілген аудиторлардың бесінші республикалық конференциясында Қазақстан Республикасының аудитін Халықаралық стандарттарға көшіру және оларды ұлттық стандарттар ретінде қабылдау туралы шешім қабылданды. Стандарттар аудиторға бақылау шараларының ауқымын, оларды жүргізу әдістерін анықтауға көмектеседі әрі аудиторлық қызметтің нәтижелерін бағалаудың өлшемдері болып табылады.

... Читать дальше »

Химиялық элемент мәселесі

Химиялық қосылыстар қурылымы

Химиялық процестер ілімінің мәселелері

&nb ... Читать дальше »

Химияның қоғамдағы рөлі

Химия ғылымының негізгі мәселелері

Химияның негізгі даму кезеңдері

  ... Читать дальше »

Физикалық әрекеттесудің жалпы сипаттамасы

Гравитациялық өзара әрекеттесу

... Читать дальше »

Әлемнің механикалық және электромагниттік картинасы

Материя ұйымдасуының құрылымдық деңгейлері

Зат және өріс

... Читать дальше »

Әлемнің жаратылысы туралы

Космостық материя жаратылысының жұлдыздық формасы. Күн жүйесі

Ғаламшар. Әлемнің қазіргі космологиялық жобалары

... Читать дальше »

Кеңістік және уақыт туралы түсініктердің дамуы

Салыстырмалылық теориясы

Қазіргі кездегі физикадағы детерминизм және себептілік

... Читать дальше »

Теория — ғылыми білімнің формасы. Теория және ғылыми бағдарламалар.

Ғылыми теорияның қурылымы.

Ғылыми теориялардың классификациясы.

... Читать дальше »

Ғылым анықтамасының мәселелері

Ғылымның, философияның және діннің арацатынасы

Ғылым қурылымы, атқаратын функциялары

... Читать дальше »

Кеңістік және уақыт туралы түсініктердің дамуы

Салыстырмалылық теориясы

Қазіргі кездегі физикадағы детерминизм және себептілік

... Читать дальше »

In present clause the questions of professional selection and preparations of the air experts in
conditions of the raised risk and influence of the professional competence on successfully flight of
training of the cadets of Military institute are considered.
Қазақстан Республикасындағы кәсіби білім берудің дамуы «Қазақстан-2030» бағдарламасы
талаптарына негізделеді және кәсіби мемлекеттің бірден-бір ұзақ мерзімді басымдықтарын
қарастырады. Қазіргі заманғы қоғамның дамуы оның техникалық және ақпараттық дамуының
күшінде, басқару мен өндірістің әртүрлі салаларындағы кәсіби мамандардың деңгейі бойынша
кәсіби қызметіне анағұрлым қатаң талаптар қойылады. Сонымен бірге еңбектің гуманизация
қағидалары, адамның ж ... Читать дальше »

Ас қорыту деп сыртқы ортадан организм қабылдаған қоректік заттардың күрделі қосылыстарын денеге жеңіл сіңетін қарапайым қосылыстарға айналуын қамтамасыз ететін физиологиялық процестер жиынтығын айтады.

Адам мен жануарлар ас қорыту жүйесі ауыз қуысынан басталып, тік ішекпен бітеді де, ұзына бойынша бірнеше рет кеңейіп-тарылып отырады. Ішкі жағынан ас қорыту жолы кілегей қабықпен қапталып, онда ас қорыту бездерінің өзектері ашылады. Әр без құрамы белгілі бір шекте өзтеріп отырады, өзіндік қасиеттері бар сөл бөлелд. Бұл сөлдердің құрамында ас қорыту процесін шапшаңдататын ерекше биологиялық катализаторлар — ферменттер болады.

... Читать дальше »

Жапонияның экономикалық – географиялық жағдайы (ЭГЖ-ы) ең алдымен, былайша айқындалады: Еуразия құрылығы мен Тынық мұхиттың түйіскен жеріндегі және Азия – Тынық мұхиты аймағының дәл ортасындағы Жапония орналасқан аралдар тізбегінің (доғасының) ұзындығы 3,5 мың км-ге созылады. Бұл Жапонияның халықаралық географиялық еңбек бөлінісіне қатысуы үшін өте үлкен мүмкіндік береді.

Жапония

... Читать дальше »

Ойнаушылар екі топқа тең бөлінеді де, бірінші топ үйдің сыртына шығып, екінші топ үйде қалады. Ойынды басқарушы сыртта тұрғандардың есімдерін үйде отырғандарға қойып, өзі белгілеп алады. Содан кейін сырттағы ойыншыларды бір‑бірлеп шақыра бастайды.

Ойынның шарты бойынша, сырттан кірген ойыншы отырғандардың ішінен өз есімі берілген ойыншыны табуы керек. Ал өз есімі берілген ойыншыны тапқандар соның қасына барып отырады, айып тартпайды. Айып тартушылар көпшіліктің ұйғаруымен өлең айтады, би билейді, т.б. өнер көрсетеді. Келесі жолы екі топ орындары ... Читать дальше »

Ойынды жаздыгүні көгалда ойнауға болады. Ойнаушылардың саны он баладан көп болмағаны жөн. Ойынға ұзындығы сегіз‑он метр екі ұшы түйілген арқан керек. Арқанның тең ортасына белгі ретінде қызыл мата байланады. Ойынға қатысушылар бойына қарай бір қатар жасап тұрады да, ойын жүргізушінің тапсыруымен бір, екі… деп санап шығады. Содан кейін екі дегендері (жұп) бір жаққа, бір дегендері (тақ) екінші жаққа бөлінеді.

Арқанның қызыл мата байлаған жерін күні бұрын еденге немесе жерге сызылған белгі сызықтың үстіне дәл келтіреді. Ал ойнаушылар арқанны ... Читать дальше »

Ойнаушылар дөңгелене шеңбер құрып тұрады. Бір ойыншы арқанның бір жақ ұшын ұстап, шеңбер ортасында отырады. Екінші ойыншы арқанның екінші ұшына таяқша байлап, шеңбер бойымен айналдырады. Ал балалар арқанды аяқтарының астынан секіре алмай ұстап қалса, сол бала ойыннан шығады да, көпшіліктің ұйғаруы бойынша, ортада өнер көрсетеді.

Немесе былай да ойнауға болады: арқаннан секіре алмай қалған бала ойыннан шығып қалады, осылайша бір ойыншы қалғанға дейін арқанды айналдыра беруге болады, соңғы қалған бір ойыншы жеңімпаз атанады.

Бұл ойынды ойнау үшін он‑он бес бала тартқанда үзілмейтін арқан және үлкен адамның алақаны көлеміндей екі тақтай дайындалады. Ол тақтайлардың ортасы арқан өтетіндей етіп тесіледі. Содан кейін қар жентектеліп, аққалаға ұқсатылып үйіледі. Оның орта шені таяқпен тесіледі де, әлгі арқан өткізіледі. Содан тақтайшалар аққалаға екі‑үш қарыстай тақап әкелініп, арқан түйілетін болады.Тақтайшалар өздеріне қарай сырғып кетпейтіндей жағдайда болуы керек. Бәрі дайын болған соң, команда екі топқа бөлінеді де, екі жаққа ерсілі‑қарсылы тартыс басталады. Аққала қай топқа қарай құласа, жеңіс солардыкі болады.

Кешкі астан кейін мейманға ән салғызу, әңгіме‑ертегі, жұмбақ немесе жаңылтпаш айтқызу мақсатымен ұйымдастырылады. Әуелі үй иелері «ауылдың алты ауызын»  айтады да, онан соң «қонақ кәдесі» деп мейманның өнер көрсетуін сұрайды. Түк білмейтін қонақты айып ретінде мінгізетін керме арқан «Асау көк» деп аталады. Кермеге мінген қонақ әрі‑бері сүрінбей жүруі керрек.

Бұл ойында үш жіпті керіп ұстап тұрады. Біріншісі төмен, оны аттап өту керек, екіншісі биік, оны еңкейіп, үшіншісінен тағы да аттап өтуі керек. Әуелі бір ойыншыны алып келіп, осы жіптерден өткізіп жаттықтырып, содан соң көзін байлап, бір айналдырып қоя беру керек.  Ойын басқарушының белгісімен жіпті керіп ұстап тұрған адамдар жіпті алады да, ал ойыншы өзінше әрекеттеніп аттап жүреді.

Ескерту: ойынды ұзаққа созу үшін үш‑төрт адамды басқа бөлмеге бөлек апарып қою керек.

Ойынды алты бала үш‑үштен бөлініп ойнайды. Бір бала сол қолымен өзінің оң білегін ұстайды. Қарама‑қарсы тұрған бала да сөйтеді. Содан кейін бос қолдарымен бірінің білегінен бірі ұстайды.

Үшінші бала көз таңулы күйде екі баланың айқасқан қолына отырады. Қолдасып тұрған балалар: «атқаума, атқаума», ‑ деп қаумалап көтерген сайын мөлшерлі жерге дейін жүреді. Бір бала:

... Читать дальше »

Ойын жүргізуші ойыншыларды араларынан бір кісі өтетіндей етіп дөңгелете отырғызады да, ортаға шығып, өзі екі алақанын беттестіре ұстайды. Ойыншыларға да солай істеуді тапсырады. Содан кейін алақандарының арасындағы сақинаны ойыншылардың біріне тастау үшін айнала жүргізіп, бәрәне сақина тастаудың белгісін жасайды. Алайда ол сақинаны білдірмей біреуге ғана тастайды. Сақина жасырылған адам да оны басқаларға байқатпауға тырысады. Ойын басқарушы түгел айналып шыққан соң, ортаға келіп: «ақшамшығымды бер», ‑ деп дауыстайды. Сонда сақинаны алған ойыншы орнынан атып тұруы керек. Әрбір ойыншы оң жағында отырған көршісін бағады, сақинаның онда барын берсе, орнынан тұрып кетсе ... Читать дальше »

Бұл ойын екі топтық командалардыңижарысы ретінде де ойналады. Бұрын шыққан топ ойыннан ұтылған болады (жалғыз қалған ойыншыға сыйлық беруге болады). Ойын жүргізуші күні бұрын сызылған шеңбердің бойына үш жерге үш ойыншы тұрғызады, оларға бір‑бірден доп беріледі, бұлар – «аңшылар». Қалған балалар – «үйректер» шеңбердің ішінде орналасады. Ойын жүргізуші «тоқта!» деген кезде, үйректер бір орындарында қозғалмай тұра қалады. Осы кезде аңшылар қолдарындағы доптарымен үйректерді көздеп ұра бастайды. Үйректер доптан бұлтара қашып, оны өздеріне тигізбеуге тырысады. Ойын үйректердің бәрі ойыннан шыққанша созылады да, келесі ойында үйректер ... Читать дальше »

Ойнаушылар екі топқа тең бөлінеді. Бірі – «үйректер» шеңбердің ішінде қалады да, екіншісі – «аңшылар» ‑ шеңбер бойымен қатарға тұрады. Аңшылардың мақсаты – доппен үйректерді көздеп ұрып, ойыннан шығару. Ойын жүргізушінің белгісі бойынша аңшылар доп лақтырып, үйректі атып ала бастайды. Доп тиген үйрек ойыннан шығарылады. Ойынды белгіленген уақыт мөлшеріне дейін ойнауға болады. Ол үшін уақыт екі жаққа да тең белгіленеді. Берілген уақыт өткеннен кейін, аңшылар мен үйректер орындарын ауыстырады. Ойынның соңында белгіленген уақыт аралығында үйректі көп атып алған аңшылар тобы ұтқан болып есептелінеді.

Бұл ойынды жылдың қай мезгілінде болса да ойнауға болады (жазда доппен, қыста қармен). Ойынға жиналғандар екі топқа бөлінеді. Аңшылардың саны қояндардан екі есе аз болады.

Екі жерде бір‑бірінен қашықтығы елу‑жүз адымдай шеңбер сызылады. Қояндар сол екі шеңбердің біріне – «інге» орналасады. Шеңбер шетінде тұрған аңшылар қояндардың інін тықырлатып сыза бастайды (жерді аяқтарымен түрткілейді). Сол кезде қояндар өз інінен шығып, екінші інге –шеңбңрге қарай қашады. Осы кезде аңшылар қояндарды ата бастайды. Екінші шеңберге жетк ... Читать дальше »

Бұл ойынды кең бөлмелерде ойнауға болады. Ойынға қатысатын балалар қаз‑қатар отырады. Ойын бастаушы жұрт алдына шығып, әңгіме айта бастайды. Ойынның шарты төмендегідей болады. Ойын бастаушы балалардың қосылып айтылуына болатын сөз айтса, олар «біз де» деп жауап бірге жауап беруі керек те, қосылуға болмайтын сөз айтса, үндемеулері керек. «Біз де» сөзін айтып қалса, онда айып тартатын болады. Ән салып, не тақпақ айтып, не би билеп береді.

Ойын бастаушы: мен көлге барамын.

... Читать дальше »

Ойыншылар қол ұстасып дөңгелене шеңбер жасап орналасады. Көзі байлаулы бір ойыншы шеңбердің ортасында тұрады да, қолындағы таяғын шеңбер бойында тұрған ойыншылардың кез‑келгеніне ұсынып: «Дауыста, атыңды айтам», ‑ дейді. Таяқтың екінші ұшынан ұстаған ойыншы атын біліп қоймас үшін әдейі даусын бұзып шығарады. (Ойыншылар белгілі бір бағытпен үнемі қозғалыста болады.) Көзі байланған ойыншы бірінші таяқ ұсынған ойыншының атын дұрыс тапса, сол ойыншымен орын ауыстырады. Таба алмаса, таяғын екінші ойыншыға ұсынады, оны таба алмаса, келесіге ұсынады, осылайша үш ойыншының атын анықтай алмаса, ойыннан шығып қалады.

Ойнаушылар екі‑екіден отырады да, бір ойыншы жалғыз қалдырылады. Ойын жүргізушінің мақсаты – сыңар қалған ойыншыға көрші іздеу.

Ойын жүргізуші: «Саған кімнің көршісі керек?» ‑ деп сұрайды. Сыңар ойыншы: «Маған Ақылбектің көршісі керек», ‑ деп жауап береді. «Көршіңмен аразбысын, әлде татумысың?» ‑ деп сұрайды. Егер ол аразбын десе, сыңар ойыншыға келіп көрші болады. Татумын десе тату болғаны үшін, яғни көршісін бермегені үшін жаза тартады. Сыңар ойыншының ұйғаруымен көпшілік алдында өнер көрсетеді. Ал сың ... Читать дальше »

Ойнаушылар ойын басқарушының айтуымен тізелерін тез көтеріп, аяқтарының басын түйістіріп дөңгелене отырады (тізелерінің астында орамал өтетіндей орын болу керек). Сонда олардың аяқтарының түйіскен жерінде бір кісі отырғандай бос орын қалады. Осы орынға басқарушы отырады. Осы кезде қолында орамалы бар ойыншы ортадағы отырған ойын басқарушыны жонынан тартыпқалып, тез тізесінің астына тыға қойып, «әне кетті моданақ, міне кетті моданақ» деп өлеңдетеді.Барлығы осы өлеңді хормен айтады. Ал ойыншылардың қолдары үнемі тізелерінің астында болады, себебі орамалды тізелерінің астынан шеңбер бойымен біріне‑бірі беріп, жылжытып ойын жүргізушіге білдірмеуге тырысады. Ал ойын жүргізуш ... Читать дальше »

«Нөмір» ойынын ойнайтындар алқа‑қотан отырады. Ойын басқарушы ортаға шығып, барлық адамдарға нөмір береді. Ойынға қатысушы әрбір адам кімнің қандай нөмір болып белгіленгендігін байқап отыруы керек. Сонымен қатар ол өз нөмірін әбден жаттап алуға тиіс. Ойын басқарушы барлық адамдарды нөмірлеп болғаннан кейін, ойыншының біреуінің нөмірін айтады. Аты аталған ойыншы тез орнынан тұрып, басқа біреудің нөмірін айтады да, қайтадан өз орнынан тұрып, басқа біреудің нөмірін айтады да, қайтадан өз орнына отырады. Ойын осылай созыла береді. Егер кімде­‑кім өз нөмірі аталғанда тез орнынан тұра алмаса немесе есінде сақтай алмай қалған болса, онда жазаланады. Ол басқарушының үкімі бойынша өз жазасын би билеп өтегеннен кейін, басқа біреудің нөмірін атап, қайта орны ... Читать дальше »

Орамал тастау (бірінші түрі)

«Орамал тастау» ойынына қатынасушылар араласа шеңбер құрып отырады. Ойын бастаушының қолындағы орамал шиыршықталған, ұруға ыңғайлы болады. Ойнаушылар ән немесе әңгіме айтып отырғанда, бастаушы оларды сырттарынан айналып, біреуді белгілеп, оның артына орамалын тастап кетеді. Егер қайта айналып келгенде, әлгі адам өзінің сырт жағындағы орамалды байқамаса, басқарушы оны орамалмен ұрғылайды. Ал егер отырған адам өзінің сыртына орамал түскенін байқаса, бастаушыны қууға тиіс. Ойыншыдан қашып жүрген бастаушы бос ... Читать дальше »

Алаңнын ортасынан арлығы қырық‑елу см сызық сызылады. Бұл қасқыр жатқан ор. Қалған ойыншылар қозы, лақ болады да, сол сызықтың бір жағында жайылып жүреді. Мұғалімнің ескерткі бойынша қозы, лақтар ордың екінші жағына өтуі керек. Ал қасқырлар өтіп бара жатқандарды ұстауға тырсады. Қолға түскен немесе секіріп үлгермеген қозы, лақтар қайтадан жүгіреді. Қолға түскен қозы, лақтардың саны қасқырлармен бірдей болғанда, ойын тоқтатылады. Ойынның басында қасқырлардың саны қозы, лақтардан екі есе аз болады.

Екі жұп (екі жігіт, екі қыз) арқасын түйістіріп қойған екі орындықты айналып музыканың сүйемелдеуімен вальс билейді. Музыка кілт тоқтағанда, тұрған орындыққа отырып үлгеру керек, орын алмай бос қалған екі адам айып төлейді, яғни өнер көрсетіп, ән санлады, өлең оқиды.

Бұл ойында екі орындықтың арасында бір орындық сыятындай етіп қойып, үстерін жапқышпен жауып, бір орынды сездірмеу керек. Екі орындыққа екі қыз отырады да, ортасы бос тұрады. Ойын басқарушы бір жігіттің көзін таңып, басқа бөлмеден алып келіп, отырған екі қыздың қолдарынан ұстатады да, екеуінің ортасына отырып, қай қай таңдағанның бетінен сүй дейді. Көзібайлаулы жігіт екі қыздың ортасына отыра бергенде, екеуі тұрып кетіп, бос жамылғының үстіне отырған жігіт құлап түседі. Жұрт күлкіге батады. Ойынның шарты: ойын басталмас бұрын үш‑төрт жігітті басқа бір бөлмеге алып кету керек, өйткені ойынның тәртібін білгеен адам енді қайтып ойынға шықпауы мүмкін.

Бұл ойында ромбик тәрізді нөмірлер жазып, келген жұртқа үлестіреді. Бір адам хат тасушы болады. Адамдар бір‑біріне нөмір арқылы хэат жасысады. Ойынның мақсаты – көпшілікті зеріктірмеу, бір‑бірімен таныстыру. Бұл ойын тойдың басынан аяғына дейін жүреді.

Көпшілік қатысады. Ойынның шарты: ойын бастаушы қатысушы бір адамдыортаға алып шығады. Ол адам бір тектес атау сөзден жаңылмай, кідірмей аттап жүріп айтып шығу керек. Тоқтамай, қателеспей айтып шықса, жүлде алады. Егер қателессе, ойыннан шығады. Мысалы: жаңылмай 10 ақынның немесе 10 өзеннің атын атау керек.

Ойынды өткізу үшін басқарушы және сақина іздейтін кезекші белгіленеді. Қалған ойыншылар дөңгелене отырады. Ойыншылар тізелерінен көтеріп, оның үстіне алақандарын ашып қояды. Ойын жүргізуші қолына сақина алып, әр ойыншының қолына кіргізіп, сақинаны бірінде қалдырады. Басқарушы жұмулы қолын әрбір ойыншының қолына салысымен, алақанын жаба қалады. Сақина жасырылғаннан кейін, ойын жүргізуші өз қалауынша ойыншының бірінен; «сақинам кімде?» ‑ деп сұрайды, осы кезде барлық ойыншы тынышталады. Кезекші сақинаның кімде екенін тапса, онымен орын ауыстырады, ал егер таба алмаса, өлең айтып, би билеп, т.б. өнер көрсетеді де, өз қызметін қайтадан атқарады.

Ойынды өткізу үшін басқарушы және сақина іздейтін кезекші белгіленеді. Қалған ойыншылар дөңгелене отырады. Ойыншылар тізелерінен көтеріп, оның үстіне алақандарын ашып қояды. Ойын жүргізуші қолына сақина алып, әр ойыншының қолына кіргізіп, сақинаны бірінде қалдырады. Басқарушы жұмулы қолын әрбір ойыншының қолына салысымен, алақанын жаба қалады. Сақина жасырылғаннан кейін, ойын жүргізуші өз қалауынша ойыншының бірінен; «сақинам кімде?» ‑ деп сұрайды, осы кезде барлық ойыншы тынышталады. Кезекші сақинаның кімде екенін тапса, онымен орын ауыстырады, ал егер таба алмаса, өлең айтып, би билеп, т.б. өнер көрсетеді де, өз қызметін қайтадан атқарады.

Ойнаушылар дөңгелене тұра қалып, орталарына орамалмен көзін байлап «соқыртекені» шығарады. Шеңбер бойынша тұрған ойыншылар білдірмей барып, «соқыртекені» түрткілей бастайды. Осы кезде ол түрткен ойыншыны ұстап алып, атын айтуы керек (ұстай алмаса да, дауыстап атын айтуы шарт). Осылай ойнап жүргенде «соқыртеке» тыныш тұрған ойыншыны да ұстап алып, атын айтуы мүмкін.Онда ұсталған ойыншыны көзін байлап ортаға шығады да, «соқыртеке» болады, сондықтан олар орнында тұрмай үнемі қашып жүруі керек. «Соқыртекенің» қолына түскен бала орын ауыстырады. Мүмкіндігінше, ойнаушылар шеңберден шықпағаны жөн.

Қыз‑жігіттер сап түзеп тұрады. Ойын оңна солға не, солдан оңға қарай бір ыңғайда жүреді. Ойын басқарушы бірінші тұрған адамға құлағына сыбырлап, сөз не сөйлем айтады, ол келесі көршісіне сыбырлап естіген сөзін жеткізеді, осылайша соңғы адамға дейін жалғасады. Ал енді ойын басқарушы соңғы адамнан бастап сұрайды. Мүмкін соны қате естіп, өзгерткен адам айып өтейді. Айып әр түрлі: ән салу, би билеу, өлең оқу, сол сияқтылар.

Бұл ойында открыткаларды түрлі формамен екәге бөліп қияды да, араластырып, ойын басқарушы көпшілікке таратып береді. Ойынның шарты: әркім өз қолындағы открытка қиындысын екінші бөлігін іздейді, ол адамды тапқан соң, екеуі бірігіп өлең айтады, ия би билейді.

Шеңберде тұрған ойыншылардың бәрі ортаға шығып көзін байлайды да, ойын басқарушы болады. Ал қалғаны:

«Секір‑секір» деген кім,

білгіш болсаң таба ғой.

... Читать дальше »

Екі‑екіден қарама‑қарсы үш‑төрт метр жерге төрт орындық қойылады. Сол орындықтың екеуінің үстіне бес‑бестен қасық қойылады. Ойын бастаушы екі адамды ортаға шақырып, ойынның шартын түсіндіреді. Шарт: бес қасықты әрқайсысы өз орындарының қарсысында тұрған бос орындыққа бір‑бірлеп көшіруі керек. Ол үшін екі ойыншының көзін таңып қояды. Әр ойыншы өз қасығын өзіне тиісті орындыққа көшіру керек, егер қарсыласының орындығына қойса, онда шатысқаны. Шатаспай бұрын көшірген адамға сыйлық беріледі.