ҚАЗАҚСТАНДА ӨСЕТІН ЖЕМІС ДАҚЫЛДАРЫНЫҢ СОРТТЫҚ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ
Жеміс өсіру шаруашылығында сорттың ерекше маңызы бар. В. И. Мичурин өзінің еңбектерінде «Әрбір ағаштың жылма-жыл жоғары өнім беру қабілеті — бағалы сорт сапаларының бірі» деп әлденеше рет атап көрсетті. Егер овощ шаруашылығында аз өнімді немесе төзімсіз сорттарды тез арада жақсы сорттармен алмастыруға мүмкіндік болса, ал бау шаруашылығында сортты іріктеп алған кездегі жіберілген қатені кейін тузеу қиынға соғады. Сондықтан бау ағаштарын еккенде сорттарды дұрыстап іріктеп алу мәселесіне ерекше назар аудару қажет.

Жеміс-жидек ағаштарының сорттары өте көп. Әдебиеттерде мыңға жуық сорттарға сипаттама берілген, ал бұталардың ішінде шаруашылық жағынан өте қолайлы және биологиялық ... Читать дальше »

Мазмұны

І.Кіріспе………………………………………………………………………………………….3
ІІ.Негізгі бөлім……………………………………………………………………………&hell ... Читать дальше »

ЖОСПАР

Кіріспе
І бөлім. Қалыпты және зақымдалған жағдайдағы гнозистік мәселелер.
1.1. Қалыпты жағдайдағы гнозис және оның түрлері.
1.2. Гнозистің мида ұйымдасуы мен оның зақымдалуы.

ІІ бөлім. Түрлі зақымдардан гнозистің бұзылуы.
2.1. Мидың маңдайлық бөлімдері әлсірегенде гностикалық процестердің бұз ... Читать дальше »

Мазмұны

Кіріспе
Негізгі бөлім
1.1. Қан жүйесінің патологиялық физиологиясы
1.2. Анемия және олардың түрлері
1.3. Лейкоцитоздар, лейкопения және олардың түрлері
1.4. Қан айналысының патологиялық физиологиясы
1.5. Дененің бір мүшесінде қан айналысының бұзылуы
1.6. Қан тамырларының аурулары
2. Өзіндік зерттеу
3. Тіркелген мәліметтер
3.1. Лейкоз кезіндегі иттің қанының формалық элементтері
3.2. Артерия және вена қан тамырлары қысымының көрсеткіштері
3.3. Сфигмоманометр
Тех ... Читать дальше »

Жоспар:

Кіріспе

II. Негізгі бөлім

1. Нарық жағдайында экологияның экономикалық
құқықтық маз ... Читать дальше »

Кіріспе
Оқушылардың денсаулығы басты назарда
Балалардың салауатты өмір сүруін отбасынан, балабақшадан бастап, одан кейін мектепте жалғастыруымыз керек.
Мектебіміздегі жан-жақты жабдықталған валеологияға арналған оқу бөлмесіне оқушылар қызығушылықпен келіп, сабақ барысында көп ақпарат алғылары келеді.
Оқушыларды дәрігерлік бақылаудан өткізгеннен кейін әр оқушыға жеке денсаулық паспорты арналды. Бұл жұмысты дәрігер, валеология пәнінің мұғалімі және сынып жетекшісі бірігіп атқарды. Нәтижесінде денсаулығында кінәраты бар балалар анықталды: көз жанары нашар, есту қабілеті төмен, дене сымбаты бұзыла бастаған, жүйке жүйесі ауыратын, асқазаны мазалайтын оқушылардың денсаулық мәселесі мұғалімдерді де ойландырды. Осының барысында оқушылардың денсаулық ди ... Читать дальше »

МАЗМҰНЫ

Кіріспе…………………………………………………………………………………3
1 Әдебиетке шолу…………………………………………………………………..4
1.1 Лейкоз туралы түсінік………&hell ... Читать дальше »

Жоспар :
1)мүшелер мен мүшелер жүйесі.
2) Жүйке жүйесі.
... Читать дальше »

Жоспар:
1)Қан кету дегеніміз не?
2) Жаралар және олардың асқынулары туралы түсінік.
... Читать дальше »

Орал өңіріндегі көнеден қалған тамаша ескерткіштің бірі, ол – Шалқар көлі. Шалқар көлі айрықша экологиялық, ғылыми, мәдени, рекреациялық және эстетикалық құндылығы бар көл. Көл Орал қаласынан оңтүстік-шығысқа қарай 75 шақырым жерде, Теректі ауданында орналасқан. Бұл Батыс Қазақстан облысындағы ең терең, ірі су айдыны. Бұл табиғат су айдыны өте көне болып саналады, оның қашан пайда болғаны күні бүгінге дейін талас тудырып келеді. Алайда бір «версия» мейлінше көңілге қонымды. Көл Каспий шегінен мың жыл бұрын тартылған бұрынғы Хвалын теңізінің жұрнағы, сол себепті де тарихқа дейінгі кезде бүкіл қазіргі Каспий маңы ойпаты орнында жоғарыда айтылған теңіз болған. 
Есте жоқ ескі заманнан бері Шалқар көлі адам назарын өзіне тарқан, оның жағасын оғ ... Читать дальше »

Жабындық ұлпалардың негізгі атқаратын қызметі сол, олар осімдікті кеуіп қалудан және сыртқы ортаның қолайсыз әсерінен сақтайды.Шығу тегіне байланысты жабындық ұлпаларды үш топқа болуге болады: эпидермаға, қабыққа, қыртысқа.

Эпидерма. Протодермадан пайда болатын алғашқы жабын ұлпасы. Олар жапырақты және жас сабақтарды жауып тұрады. Коп жағдайда эпидерма бір қабат тірі, тығыз орналасқан, хлорофилдері жоқ клеткалардан тұрады. Клетка қабықшалары әдетте иректелген болып келеді, соған байланысты олар өзара тығыз байланыса алады. Қабық ... Читать дальше »

Темекіні тұтатқаннан кейін, оның құрамындағы у-лы заттар, шылым шегу арқылы өкпеге енгеннен кейін денсаулыққа айтарлықтай қауіп төндіреді. Ол улы заттар, ауыз және өкпе арқылы қанның құрамына өтеді. Бұл заттарды үш топқа бөледі: никотин, смола заттары және ысты газ. Сонымен қатар темекі түтінінде синилдік қышқыл, канцерогенді және радиоактивті изотоптар бар.

заттардың ішіндегі бәріне белгілісі – никотин. Ол өкпеден қанайналым мүшелеріне өтеді де басқа әртүрлі органдарға жағымсыз әсерін тигізеді. Никотин – у, оны үлкен мөлшерде қолдан ... Читать дальше »

Қазіргі кезде цитологияның зерттеу тәсілдері мен әдістері әр алуан. Цитологиялық әдістерді оптикалық, цитофизикалық, ультрақұрылымды зерттеу, цитохимиялық, гистохимиялық және т.б. әдістерге топтастыруға болады. Клетка органоидтарының құрылысы, ультрақұрылымы мен функциясы жарық және электронды, қараңғы өрісті, фазалы-контрасты, поляризациялы, люминесцентті микроскопия және тағы басқа әдістер арқылы зерттеледі.

Жарық және электронды, қараңғы өрісті, фазалы-контрасты, поляризациялы, люминесцентті микроскопия әдістері фиксацияланған клеткалардың құ ... Читать дальше »

Топырақ — тірі дене. Топырақтың құрамында тек өлі минералды заттар ғана емес, әр кезде азды — көпті тірі организмдер,түрлі микроорганизмдер мен қарапайым майда жәндіктер болады. Бұлар топырақтың тірі бөлігін құрайды. Микроорганизмдер табиғаттың ыстық – суығына да, оттегінің бары жоғына да, ортаның қышқылдығы мен сілтілігіне де қарамайды, барлық жағдайға бейім келеді. Тек оларға қажетті ылғал мен қорек зат болса болғаны, сондықтан олар табиғаттың барлық бұрышында да кездеседі. Олар топырақтың бір бөлігі болып саналады. Топырақтың тірі бөлігіне өсімдіктердің тірі тамырлары да жатады, өйткені өсімдіктің тамырынсыз топырақ пайда болмайды.

... Читать дальше »

Ақмаржан күрішімен аты шыққан аймақта ала жаздай атыз жағалаған дихан қауымының маңдай тері зая кетпей, биылғы егін бітік шықты. Жер ананың сыйын төкпей-шашпай жинап алу қарекеті де ойдағыдай жүргізіліп, ел қырманы күміс дәнге толды. Молшылық айында мол несібеге кенеліп, зор қуанышқа бөленген Сыр жұртшылығы жылдағы дәстүрге сай «Алтын дән-2011» мерекесін атап өтті.

Қорқыт ата атындағы Қызылорда мемлекеттік университетінің студенттер сарайында белгілі ғалымдар, аудан әкімдерінің орынбасарлары ауыл шаруашылығы құрылымдары жетекшілеріні ... Читать дальше »

Тірі организмдердің таралуы бірінші кезекте өздері мекендейтін ортаның жағдайымен анықталады. Барлық тірі және өлі объектілер, жануарлар мен қоршаған өсімдіктер, олармен өзара тікелей байланыста болатын мекен ортасы деп аталады.

... Читать дальше »

Қозу физиологиясы. Тірі организмдер екі түрлі қалыпты жағдайда болады: физиологиялық тыныштық және физиологиялық белсенділік. Физиологиялық тыныштық деп организмнің көзін жұмып, тыныш, ештеңені ойламай, тыңдамай, денесін босатып, демалып, ояу жатқан қалпын айтады. Бұл кезде организмнің өзінің тіршілігіне қажетті құрылымдары (жүрек-қан тамырлар, тыныс алу, зәр шығару т.с.с) белгілі шамада қызмет атқарады және, мысалы, ұлпалардың клеткаларында белгілі мөлшерде зат алмасуы жүріп жатады. Осындай қалыпта жатқанда сыртқы ортаның қандай да болмасын бір жағдайлары әсер етсе, организм физиологиялық тыныштықтан физиологиялық белсенділікке ауысады. Организмнің қандай да болмасын жеке мүшесі немесе мүшелер жүйесі, тіпті бүкіл организмнің қызмет атқаратын жағдайын физиологиялық белсенділік дейді.
... Читать дальше »

Тыныс алу жуйесі жануарлар дүниесінің даму жолында әр түрлі  өзгерістерден өтеді. Бұл  өзгерістер тіршілік ортасының жағдайларымен байланысты болады. Суда тіршілік ететін қарапайым организмдерде (бір торшалы және  төменгі сатыдағы көп торшалы арнаулы тыныс мүшелері болмайды. Суда еріген оттегіні олар денесін қаптаған қабықша арқылы сіңіреді. Тыныс алудың мұндай  түрі н диффузиялы тыныс алу деп атайды.

... Читать дальше »

Жоспар

1. Клеткалық инженерия.
2. Клеткалық инженерияның мәселелері.
3. Сомалық клетканың гибридизациялары.
Қазіргі кездегі жағдайлардағы ЖОО негізгі міндеттері жан-жақты дамыған, өзінің білімін үздіксіз толықтырып және тереңдетуге қабілетті, сондай-ақ идеялық, теориялық және кәсіби деңгейін жоғарлататын, ғылыми-техникалық прогрестің қарқынды жүруіне қатысатын мамандарды дайындау болып табылады.

... Читать дальше »

Жапалақ құс. Жапалақтар сыртқы белгілеріне қарағанда, күндізгі жыртқыш кұстарға ұқсас болғанымен, систематикалық жөнінен олардан анағүрлым алыстау тұрады.
Олардың арасындағы кейбір ұқсастықтар тіршілік жардайларының үқсас болуының нәтижесінен келіп шыққан.
... Читать дальше »

Түрлерінің жалпы саны 800-дей, олар негізінен солтүстік еңдіктің қоңыржай климатты белдеулеріңде кең таралған.

Негізгі өмірлік формалары: мөңгі жасыл жөне жазда ғана жасыл болатын ағаштар, лианалар, көп жылдық шөптесін өсімдіктер. Гүл табаны ойыстан тостағанша тәріздіге дейін болады, құрғақ немесе етженді, тостағанша жапырақшаларының тұп жағымен бірігіп кетеді. Кейбір туыстарының тостағаншасының астында тостағанша асты жапырақшалары болады. Гинецейі апокарптыдан ценокарптыға дейін болады. Көптеген өкілдерінің гүлдерінің формуласы мынадай болады: ... Читать дальше »

Өмірлік формалары ағаштар мен бұталар. Гүлдері аналықтың үстіңде орналасады, гүлтабаны ойыс.

Гүлсерігі қосарланған, 5-мүшелі. Аталығының саны көп жағдайда 20-ға жетеді. Гинецейі ценокарпты, жеміс жапырақшалары әдетте 5, бірақ олар көп жағдайда редукцияға ұшырап 2—3, кейде тіптен 1-ге дейін қысқарған. Гүл түйіні (жатыны) төменгі, ол бокал тәрізді гапантимен бірігіп кетеді. Гүлінің формуласы.
Жемісі жидек тәрізді — алмалар, алмұрттар, айвалар және т.б.
Алма туысы (яблоня). Туыстың құрамыңда солтүстік еңдіктің негізінен қоңы ... Читать дальше »

Ағаштар, бүталар. Гүл табаны ойыс, бірақ ол гүл түйінімен (жатынмен) бірікпеген.

Гинецейі бір ғана жеміс-жапырақшасынан тұрады, тұқымбүрі -2, оның тек біреуі ғана жетіледі. Гүлінің формуласы: * Са(5) Со5 Ам Ог
Жемісі шырыңды, сиректеу құрғақ, сүйектГ.
Шие туысы (вишня — Сегаті). Бұл туыстың 150-дей түрі белгілі, бүрынғы БОР-ның флорасында 10 түрі, ал Қазақстанда 7 түрі кездеседі. Жемісті бақтарда бақ шиесін (вишня садовая ) (205-сурет) және құс шиесін (черешня — С.ауіит) кеңінен отырғызады. Бақ шиесі өсімдіктердің табиғи ... Читать дальше »

анда оңдағы белоктың проценттік мөлшері өте жоғары: асбұршақта (горох 34% дейін, ноқатта (нут -Сісег) 31%, люпинде (Ьиріішз) 61%-ке дейін болады. Тамаққа пайдаланылатын белоктың сапасы бойьшша бірінші орында фасоль (Рһазсошз) мен жасымық (чечевица — Ьепз) түрады. Белоктардың құрамында адамдар мен малдарға аса қажетті аминокислоталар болады.
Бұршақтар тұқымдасының коптеген түрлерінің халық шаруашылығында маңызы аса зор. Олар азықтық, жемшоптік, бал жинайтын, сәндік, дәрі-дәрмектік т.б. осімдіктердің топтарын құрайды. ... Читать дальше »

15-мыңдай түрлері бар (82-90-дай туыс). Ағаштар, бұалар, шөптесін өсімдіктер.

Табиғи жағдайда дүниежүзінің барлық құлықтарында (континенттерінде), негізінен тропикалық аудандарда, әсіресе Оңтүстік Америкада кездеседі. Гүлдері үлкен жалғыздан жапырақтың қолтығында немесе ерекше бұақтарында орналасады. Гүл серігі қосарланған болып келеді, одан басқа тостағанша асты жапырақшалары болады. Т ... Читать дальше »

Тұқымдасқа 3 мыңнан аса түр (300 туыс) жатады. Бүрынғы одақтас республикалардың флорасында 800-дей түрі, ал Қазақстанда флорасында 230 түрі кездеседі.

Олар жер шарының барлық жерінде, негізінен солтүстік ендіктің қоңыржай жөне құрғақ климатты зоналарында, сонымен бірге тропикалық елдердің тауларыңда кеңінен таралған. Көптеген алқаптарда, өсімдіктер қауымдастығының негізгі компоненттері болып табылады, әсіресе климаты күрғақ аудандарда. Өмірлік формалары: негізінен көпжьілдьіқтггөптесін өсімдіктер, сиректеу бұталар немесе жартылай бүталар. Сабағы ... Читать дальше »

Тұқымдаста 900 түр бар (8-9 туыс). Мәңгі жасыл немесе жапырақтары қысқа қарай түсіп отыратын ағаштар мен бұталар.

Олар жер бетінің, негізінен қоңыржай климатты және субтропикалық елдерінде, кеңінен таралған. Жапырақтарының түсіп отыртын, қосалқы жапырақшалары болады. Жапырақтары тұтас немесе қауырсынды қалақты және кезектесіп орналасады. Гүлдері ұсақ, көріксіз, дара жынысты немесе қос жынысты, актиноморфты, дихазиялы, жиналып сырға, масақ немесе шоқпарбастар түзеді. Кейде дихазиялары бір гүл қалғанға дейін редукцияға үшырайды. Аналық гүлді плюск ... Читать дальше »

Түқымдастьщ қүрамыңда 130 түр бар (6 туыс). Табиғи жағдайда, олар солтүстік еңдіктің, негізінен тропикалық емес облыстарында өседі.

БОР-дың флорасында 64-түрі Қазақстанда 17 түрі кездеседі. Негізгі өмірлік формалары: жапырақтары қысқа қарай түсіп отыратын ағаштар мен бүгалар.
Гүлшоғы — сырға тәрізді тирс, дара жынысты (бір үйлі өсімдік). Гүдцері үсақ, дүрыс және бүрыс гүлдер, көп жағдайда гүлсеріктері болмайды. Жемісі тұқьгмша, қанатша түрінде болады.
Қайың туысы (береза — Вегша). Түрлерінің жалпы саны 60, БОР-дың флорасы ... Читать дальше »

Бұлар бұталар мен ағаштар, негізінен солтүстік ендіктің қоңыржай климатты елдерінде кең таралған.

Тұқымдастың кейбір түрлері қиыр солтүстікте жерге төселіп өсетін, аласа формалар түзеді (карликовая форма). Жапырақтары кезектесіп орналасатын, жай жапырақтар. Қосалқы жапырақшалары кейде ерте түсіп қалып отырады. Аталық және аналық гүлдері бөлек жетіледі (дара жыныстылық), әдетте әртүрлі особьтарында (екі уйлілік). Гүлсерігі болмайды. Аталық гүлдерінде 2-ден 30-ға дейін, кейде одаңца көп аталықтары (тычинки) болады; аналық гүлдерінде, екі жемі ... Читать дальше »

1500 дей түрлері бар (50 туыс). Дүние жүзінің тропиктері мен субтропиктерінде, аздап екі еңдіктің де қоңыржай климаты облыстарында өседі.

Негізінен шөптесін өсімдіктер, сиректеу бұталар немесе ағаштар. Жапырақтары кезектесіп орналасады, түтас, қалақты немесе қауырсынды тілімделген, қосалқы жапырақшалары болмайды. Жапырақтары мен сабақтарында сүтті шырындарды бөліп шығаратын клеткалары болады. Гүлдері 5-мүшелі, сиректеу 4-мүшелі, әдетте қос жынысты, гүл асты жапырақшалары болады. Гинецейі 2 (3— 5) жемісжапырақшасьшан түрады, гүлтүйіні ... Читать дальше »

МАЗМҰНЫ
Алғы сөз …………………………………3
... Читать дальше »

МАЗМҰНЫ
Тау жыныстарының негізгі физико-механикалық қасиеттері
және олардын бұрғылауға тигізетін әсерлері……………………………. 3
... Читать дальше »

Жұқпалы аурулар - жұқпалы (инфекциялық) аурулар ерте заманда-ак олардың жаппай таралуы мен ауыр түрде өтуін сипаттайтын әр түрлі атаулармен белгілі болды (індет, жаппай аурулар). Бұл аурулар ерекше «миазма» — ауаның улы булануымен байланыстырылады. Жұқпалы аурулар туралы ғылымның дамуында өр түрлі қоздырғыш микробтардың ашылуы үлкен рөл атқарды. «Іnfесіо» деген латын сөзі «ластану» дегенді білдіреді. Жұкпалы аурулар адам ағзасына қоздырғыштың енуінен кейін пайда болады. Қоздырғыш-микробтар ауру адамнан сау адамға беріле алады. Белгілі бір жағдайларда ауру жаппай таралады (індет).
Ауру туғызатын микробтар бактериялар, вирустар, спирохетар, саңырауқұлақтар болуы мүмкін.
... Читать дальше »

Шаңды бронхит (ШБ) — құрылымды өзгерістер мен перибронхиалды қабынулардың дамуымен ірі дисперсті шаңдардың әсерінен пайда болатын  баяу үдемелі эндобронхит. Кейбір шаңдар пневмокониозға қарағанда жиі сүлелі бронхиттің дамуын тудырады. Бұлар құрамында аз мөлшерде кварцтары бар дөрекі дисперсті шаңдар (цемент, өсімдік, ағаш). Сүлелі эндобронхитті ең алдымен бронх ағаштарында орналасқан шаңдар тудырады. ШБ дамуында құрамындағы SiO₂ қарағанда шаңның мөлшерінің маңызы зор.

Шаңды бронхитті дамуына сыр ... Читать дальше »

Ағзалар тыныс алғанда қоректік заттар толық ыдырау үшін оттегі қажет екендігі баршамызға белгілі. Тынысалудың  ең соңғы өнімі – көміртегі оксиді су жене бос энергия. Бұл соңғы өнімдер — фотосинтезге кажеттi негiзгi косылыстар болып табылады. Сондьктан, тынысалу фотосинтез кезiндегi энергияны жоққа шығарады. Алайда, тынысалу кезiнде жұмсалған пайдалы энергия фотосинтез кезiндегi алынған күн энергиясынан аз болатындығын төменгi тiзбектен көруге болады.

Энергияның ең көбi — күн сәулесiнiкi, коректiк заттар одан аз, ең азы кем ... Читать дальше »

Құрлық жер шары бетiнiң 30 % жуығын алып жатыр, қалған бөлiгi теңiздер мен мұхиттар.

Өзен, көл және теңiз суларында өсiмдiктер көптеп кездеседi. Ұсақ жасыл өсiмдiктер суда қалқып жүредi, кейбiр тұтасып өскендерi су түбiн жауып жатыр, осы өсiмдiктердiң көпшiлiгi балдырлар деп аталады, олар кәдiмгi гүлдi өсiмдiктерден ерекше. Балдырлар негiзiнен су өсiмдiктерi , дегенмен кейбiреулерi жер бетiнде кездеседi : топырақта, ағаш дiңiнде т.б.

... Читать дальше »

Сүтқоректiлер класы (Mаmmalia) 4 мыңға жуық түрдi бiрiктiредi. Егер 2 млн. түрден астам насекомдармен салыстырса аса көп емес. Осыған қарамастан адамдар алты аяқ насекомдарға қарағанда сүтқоректi жануарлармен жақсырақ таныс. Бұл ғажап емес: адам өзiне тән қасиеттерге ие және өзi сияқты сүтқоректiлер класының өкiлдерiне көңiл бөледi. Омыртқасыздарға қарағанда сүтқоректiлер ғалымдар тарапынан кеңiнен зерттелген. Олардың әр түрiне ондаған, мыңдаған ғылыми еңбектер арналған. Джералд Даррелл, Бернгард Гржимек, Джой Адамсон, Александр Николаевич Формозов, Игорь Иванович Акимушкин және тағы да басқа көптеген белгiлi жаратылыстан жануарларға арнап көптеген кең таралған қызықты кiтаптар жазды. Алғашқы сүтқоректiлер шамамен 185 млн. жыл бұрын шығуы мүмкiн. Қазба қалдықтарына қа ... Читать дальше »

Қазақстан өсімдіктері  ендік аймақтық, биіктік белдеулік, секторлық және интра аймақтық заңдылықтарына бағынады. Қазақстанның өсімдіктер жамылғысы Солтүстік Тысқарытропикалық Патшалығына жатады. Өсімдіктер жиынының түрлері бореалды (Орал-сібір формациясы. Алтайлық солтүстік-батыс формациясы), далалы (Заволжье-Қазақстандық формация, Алтайлық оңтүстік, Сауыр-Тарбағатайлық және Зайсандық провинция) және шөлді (Тибеттік формация) түрлеріне жатады. Келесі геоботаникалық аймақты өсмідіктер бірлестігіне бөлінеді:  

... Читать дальше »

Мәдени өсiмдiктердiң шығу тегi. Мәдени өсiмдiктер жабайы өсiмдiктердiң түрлерiнен шыққан. Алғашқы адамдар өсiмдiктердiң жеуге келетiн жемiстерi мен тамырларын тауып қолданған. Жабайы өсiмдiктердi жинап  алып, оларды өздерi тұрған жердiң айналасына егiп, өсiре бастаған. Адамадар топырақты қопсытқанда, арамшөптерiн өлтiргенде, суғарғанда өсiмдiктiң жақсы өсетiнiн бiлген. Олардың жемiстерiнiң, тұқымдарының, тамыржемiстерiнiң әрi үлкен, әрi дәмдi болып қалыптасатынын байқаған.

... Читать дальше »

Құстар эволюциялық қатынаста ең жас болып, екi аяқпен жүру, қауырсынды жабын, қанат пен тұмсық, қарқынды зат алмасуы бар жылықандылық, жақсы дамыған бас миы және күрделi мiнез-құлықтары бар жоғары дамыған жануарлар болып есептеледi. Құстардың осы ерекшелiктерi, оларға Жер шарында кеңiнен қоныстануға  және барлық мекендеу орталарын – құрлықты, суды, ауданы игеруге мүмкiндiк бердi; олар жоғары полярлы кеңiстiктерден өте ұсақ мұхиттағы аралдарға дейiн тараған. Мекендеу орталары құстар эволюциясында  iрiктеу факторы болып табылды (дене, қанат, аяқ құрылысы, қозғалу, қорек табу тәсiлдерi). Құстарға маусымдық циклдер тән, олар көбiнесе көшпелi құстарда байқалады және өз аумағынан шықпайтын көшпендi немесе отырықшы құстарда аса байқалмайды.Құстардың сан-алуан ... Читать дальше »

Құстардың терiсi бауырымен жорғалаушылардiкi сияқты құрғақ және безсiз. Аяқтарында қабыршақты  жабындары болады. Құстардың қауырсындары бауырымен жорғалаушылардың қабыршықтары сияқты мүйiздi заттан тұрады. Бауырымен  жорғалаушылардiкiндей зәрағарлары мен көбею мүшелерi клоакаға ашылады. Әсiресе  үлкен ұқсастық құстар мен бауырымен жорғалаушылардың ұрықтарында байқалады. Қазiргi тропиктiк құстар огациндердiң балапандары ағаш бұтақтарына сақталып қалған, қанат саусақтарымен  жармасады. Бұл ұқсастық құстар мен бауырымен  жорғалаушылар — ортақ ата-тегi бар, жануарлардың туыс топтары деген ұйғарымға негiздеме бередi.

... Читать дальше »

Жазда тоған суының кейде жасыл түсті болатынын байқймыз.Ал оның неден болатынын білесіңдер ме? Жылы тоған суында ерекше өсімдіктер балдырлар тез көбейе бастайды.Суды жасыл түске енгізетін солар.Егер сендер «жасыл» суды микроскоппен қарасаңдар,толып кішкентай түйіршіктерді көресіңдер — бұл балдырлардың шоғыры болып табылады.

Жер бетінде балдырлардың түрі өте көп.Олардың арасында ұзындығы 40 метрге жететін алыптары бар, олар мұхиттарда өседі.Бар болғаы бір клеткадан тұратын балдырлар да  бар.Олар әдетте түйіршіктер ... Читать дальше »

Өсiмдiктерi. Қазақстанда өсiмдiктердiң 15 мыңдай түрi бар. Оның 2 мыңнан астамы балдырлар, 5 мыңдайы — саңырауқұлақтар, 600-ге жуығы — қыналар, 500-ге жуығы мүк тәрiздiлер және 6 мыңнан астамы — жоғары сатыдағы түтiктi өсiмдiктер. Қазақстан микрофлорасының (саңырауқұлақтар) құрамындағы түрлердiң 4,8%-ы эндемик болып табылады. Жоғары сатыдағы өсiмдiктердiң түр байлығы, интродукцияланған, мәдени дақылдар мен кездейсоқ әкелiнген 500-ден аса түрлердi қоспағанда, 161 тұқымдасқа, 1120 туысқа жататын 6100-ге жуық түрден тұрады. Оның iшiндегi 730 түр тек Қазақстанда өсетiн — эндемиктер. Бұлардың iшiндегi ең ерекше 12 монотиптi туыс бар: физандра, рафидофитон, жалған шөлмасақ, жалған шандра, боченцевия, канкриниелла, тобылғыгүл, пт ... Читать дальше »

Кіріспе

Органикалық дүние патшалығына жалпы сипаттама (бактериялар, вирустар, саңырауқұлақтар, өсімдіктер, жануарлар).

Прокариоттар және эукариоттар. Жүйелеу пәні, оның міндеттері. Жүйелеу ғылымының негізін салушылар. Жүйелік топтар. Түрлердің көптүрлілігі – бірлестік тұрақтылығының кепілі және табиғ ... Читать дальше »

Кіріспе

Адам организмінің қызметі мен құрылысын оқытудың әдістері. Анатомия мен физиология ғылымдарының қысқаша тарихы. Салауатты өмір  сүру туралы ұғым. Адамның тірі ағзалар жүйесінде алатын орны. Адамның шығу тегі мен тарихи даму кезеңдері. Адамның әлеуметтік тұлға ретіндегі ерекшеліктері. Кемел адам және оның денсаулығы. Денсаулық — адам өмірінің басты көрсеткіші. Адам табиғатын зерттейтін ғылымдардың кіріктірілуі. Гуманистика ғылымы туралы қазіргі көзқарастар.

... Читать дальше »

Кіріспе

Биология ғылым ретінде. Ғылымдар жүйесіндегі биологияның алатын орны.Әлемнің ғылыми бейнесін түсінудегі биологияның маңызы. Биологиялық зерттеу әдістері. «Тіршілік» ұғымы. Тіршіліктің мәні туралы қазіргі ғылыми түсініктер.  Биология ғылымының адам іс-әрекетіндегі  маңызы.

... Читать дальше »

БАКТЕРИЯЛАР КЛАССИФИКАЦИЯСЫ

Тiрi дүние жүйесiнде бактериялар клеткалылар империясына, Прокариоттар дүние тармағына немесе Бытыраңқылылар (Монера) дүниесiне жатады. Молекулалы-биологиялық зерттеулерге байланысты бактерияларда екi дүние тармағын: Архебактериялар және Эубактериялар (Серавин, 1991) немесе үш дүние тармағын: Архебактериялар, Эубактериялар және Оксифотобактериялар (Мамонов және т.б., 1992)  қарастырады.

... Читать дальше »

ВИРУСТАРДЫҢ ҚҰРЫЛЫСЫ ЖӘНЕ ТIРШIЛIК ПРОЦЕСТЕРI

Вирустар – клеткасыз организмдер. Олар негiзiн құрайтын ДНҚ немесе РНҚ және оны қоршап тұрған белокты капсидтен тұрады. Вирустар бактериялардан миллион есе кiшi және оны 40000 есе үлкейтетiн электрондық микроскоп арқылы көруге болады.

Көптеген зерттеушiле ... Читать дальше »

БИОТЕХНОЛОГИЯ МЕН ГЕНДI ИНЖЕНЕРИЯНЫҢ СОҢҒЫ ЖЕТIСТIКТЕРI

Қоректенудiң жаңа көзi пайда болды: ол микроорганизмдерден алынатын бiрклеткалылардың ақуызы. Бұл мақсатта микроорганизмдердi қолдану көптеген жеңiлдiктер жасайды: себу үшiн көп жердiң қажетi жоқ; мал ұстайтын жердiң қажетi жоқ; микроорганизмдер өндiрiс пен ауыл шаруашылықтың ең арзан, қосымша заттарында тез өсе бередi (мысалы, мұнай өнiмдерi, метанол немесе қағазда). Бiрклеткалылардың ақуызын адамға жарайтын заттардың орнына малға қорек ретiнде қолдануға болады. Мысалы, ос ... Читать дальше »

Бiр жасушалы балдырлар және олардың өкiлдерi.

         Бiр жасушалы жасыл балдырларға хламидомонада, хлорелла, хлорококка, жасыл эвглена, вольвокстар жатады. Осылардың iшiнен кең таралғаны –хламидомонада. Ол  кiшi iирiм суларда, тоғандарда кездеседi. Кейде, дымқыл жол бетiңдегi иiрiм сулар, тоған сулары ақшыл –жасыл түске боялады. Осындайды «гүлдеген« су деп атайды. Сулардың осылай «гүлдеуi« хламидомонаданың көптеп шоғырлануынан су жасыл түстi болып көрiн ... Читать дальше »

Негiзгi белгiлерi:

§ Сегменттелмеген целомды үшқабатты жануарлар.
§ Екiжақты симметриялы.
§ Денесi бас, тұлға және аяқ бөлiмдерiнен тұрады.
§ Сыртқы жамылғысы жұмсақ, iзбестi бақалшағын түзейтiн дененiң жан-жағында  мантия қатпары орналасады.
§ Жүрегi бар, қан айналым жүйесi ашық.
§ Тыныс алу пигментi – гемоцианин.
§ Нерв жүйесi жұтқыншақ маңындағы сақинадан, бас және плевзольдi, педальдi ганглийлерден тұрады.
§ Жұмыртқадан трохофора личинкасы ... Читать дальше »

Сыртқы құрылысы: ересек насекомдардың денесi үш бөлiмнен тұрады: бас, кеуде, құрсақ. Басында қос буынды әртүрлi антенналары (мұртшалары), қарапайым немесе күрделi көздерi және ауыз аппараттары орналасады. Ауыз аппараттарының типiне қарай насекомдарды екi үлкен топқа бөледi: кемiрушiлер (мондибулярлы) және сорушылар (тұмсықтылар). Байқалатын айырмашылықтарына қарамастан бұл насекомдар топтарының ауыз аппараттары гомологты. Кемiргiш ауыз аппараты ең қарапайым. Ересек насекомдарда кемiргiш ауыз аппараты үш қос жақ аппаратынан құралады: мандибулялардан, буынды сезгiш мұртшалы бiрiншi максиллалардан және астыңғы ерiнге айналған екiншi максиллалардан.

... Читать дальше »

IШЕКҚУЫСТЫЛАР ТИПI (COELENTERATA)

Iшекқуыстыларға тән қасиеттер:

Iшекқуыстылар тек су жануарлары және көбiнесе теңiздерде тiршiлiк етедi. Олардың бiрi отырыңқы және субстратқа бекiнiп, басқалары еркiн жүзiп, кейбiреулерi паразиттi тiршiлiк етедi. Iшекқұуыстылар типiне 9000 жуық түр жатады. ... Читать дальше »

Теңiздер мен мұхиттар балдырлары әртүрлiлiгiмен  сипатталады. Олардың көпшiлiгi аса iрi, бiрақ жағалаудағыы таяз жерлерге, әсiресе 30-50 м тереңдiкте тiршiлiк етуге бейiмделген. Осындай балдырлардың жағалаулардағы көптiгi сонша, тiптi су асты ормандары деп атауға болады.

Дүние жүзiлiк мұхит су өсiмдiктерiнiң қызықты өкiлдерiне толы. Жаңа Зеландия және Отты Жер мен көршiлес оңтүстiк елдiктiң теңiздерi iрi, алып балдырларымен аты шыққан аймақтар.

... Читать дальше »

БАЛЫҚТАР КЛАС ҮСТIНIҢ ЖАЛПЫ СИПАТТАМАСЫ

Балықтар – жер шарының суларын мекен еткен және бiрте-бiрте көне омыртқалылар – жақсыз балықтарды ығыстырып тастаған, алғашқы су жақауызды омыртқалылар. Олардың барлық құрылымы суда белсендi желбезекпен тыныс алуға және тiстейтiн жақтарымен қоректi белсендi ұстау жолымен қоректенуге бейiмделген.

... Читать дальше »

Буылтық құрттар типi – жоғарғы сатыдағы құрттар (~9000 түр). Буылтық құрттардың денесi кезектесiп қайталанып орналасатын сегменттерден немесе метамерлерден құралған. Олардың әрқайсысының бүйiрiнде метамерлi және жұптасып өсiндiлер немесе параподия деп аталатын алғашқы аяқтары орналасады. Денесi бас, тұлға, аналь бөлiмдерiнен тұрады. Дененiң екiншi қуысы немесе целом қуысы бар.

Буылтық құрттардың негiзгi белгiлерi:

... Читать дальше »

1. Трилобиттәрiздiлер тип тармағы

Трилобиттер  класы

2. Желбезекпен тынысалушылар немесе Бранхиата тип тармағы

... Читать дальше »

Гүлдi өсiмдiктердiң алуан түрлiлiгi таң қаларлықтай. Осы көп түрлiлiктi бiр жүйеге келтiру мақсатында ботаниктер өсiмдiктердiң барлық түрлерiн топтарга бiрiктiрдi.

Өсiмдiктердi топтарга бiрiктiргенде олардың бiр-бiрiне ұқсастықтарын немесе айырмашылықтарын көрсететiн белгiлер пайдаланылады. Солар арқылы өсiмдiктердiң бiр-бiрiне туыстық жақындықтарының деңгейi анықталады.

... Читать дальше »

Дара жарнақтылар класына (лилиопсиды или однодольные – Liliopsida или Monocotyledones)104 тұқымдас, 63000-дай түр жатады. Бұлар бiр   жылдық, екi жылдық, көп жылдық шөптесiн өсiмдiктер, сиректеу ағаштар, бұталар, лианалар. Дара жарнақтылардың қос жарақтылардан басты айырмасы бұлардың тұқым жарнағы бiреу болады.Тамыры шашақты немесе пиязшықты. Дара жарнақтылардың сабағының алғашқы құрылысы өсiмдiктiң тiршiлiгiнiң соңына дейiн сақталады. Сабақтың  көлденең кесiндiсiнде өткiзгiш шоқтары ретсiз, шашыраңқы орналасады. Жапырақтары параллель немесе доға тәрiздi жүйкеленедi. 

... Читать дальше »

АМФИБИЯЛАР НЕМЕСЕ ҚОСМЕКЕНДIЛЕР КЛАСЫ

Қосмекендiлер (амфибиялар) класының шығуы  – омыртқалылар эволюциясында үлкен қадам, себебi оның өкiлдерi құрлыққа алғашқы болып шықты. Бұл, мүшелердiң барлық жүйесi құрылысының күрделеуiнде үлкен рөл атқарды. Алғаш рет қаңқа сыртының ешқандай көмегiнсiз, тiрек-қимыл функциясын атқара бастады, бұл, құрлық жануарларының аяқтары құралатын, ұзын түтiктi сүйектердiң қалыптасуына алып келдi. Түтiктi сүйектердiң пайда болуына байланысты, қосымша қантүзушi мүше пайда болды. Қан клеткалары тек ... Читать дальше »

АШЫҚ ТҰҚЫМДЫЛАР БӨЛIМI (отдел голосеменные — Gymnospermae)

         Ашық тұқымдылар бөлiмiне шамамен 800-дей түр жатады. Олар тұқымдары арқылы көбейетiн ағаштар мен бұталар. Ашық тұқымдылар жоғары сатыдағы өсiмдiктердiң ерте пайда болған тобына жатады. Ғалымдардың пайымдауынша ашық тұқымдылардың арғы тегi әр түрлi споралы папоротниктер болған.

... Читать дальше »

АМЕБАЛАР ОТРЯДЫ-AMOEBINA

Амебалардың негізгі белгілері денесінің тұрақты пішіні, қалың қабыршағы, қаңқасының болмайтындығы. Денесінің кез келген жерінен уақытша цитоплазма өсінділерін-жалған аяқтарын шығаратын қасиеттері болады, өкілдерінің псевдоподиялары әр түрлі пішінді болып келеді.

Амебалардың мөлшері ... Читать дальше »

Теңіздерде, тұщы суларда және топырақта тіршілік ететін 400 түрі белгілі, еркін қозғалатын жыртқыштар немесе жануарлардың қанымен қоректенетін эктопаразиттер. Сүліктерде сегменттер саны тұрақты, параподиялары, қылтандары болмайды. Бас (простомиум) және аналь (пигидиум)бөлімдері жоқ. Денесінің алдыңғы және артқы жағында сорғыштары дамыған. Целом қуысы редукцияланып, лакунарлық жүйеге айналған. Ішкі мүшелерінің арасы паренхимаға толы. Көпшілігі гермафродиттер, тікелей (личинкасыз) дамиды.

... Читать дальше »

ЖАБЫҚ ТҰҚЫМДЫЛАР (ГҮЛДI ӨСIМДIКТЕР) БӨЛIМI

(отдел покрытосеменные — Angeospermae)

Жабық тұқымдылар бөлiмi осы кездегi өсiмдiктер дүниесiнiң iшiндегi жақсы жетiлгендерiнiң бiрi. Оларда 250000- дай түр бар.

... Читать дальше »

ЖАЛПАҚ ҚҰРТТАР ТИПI

Үш қабатты жануарларда эмбриогенезде эктодерма және энтодерма аралығында үшiншi қабат мезодерма түзiледi. Организмге үшiншi қабаттың түзiлуiнiң маңызы зор. Жануардың көлемi үлкейедi, асқорыту жүйесi дене қабықшасынан қашықтайды. Осыған байланысты эктодерма және энтодерма қабаттар аралығында заттарды тасымалдау мәселесi қойылады. Эктодерма және энтодерма аралығындағы кеңiстiк мезодермамен толып тұратын жануарларда (ацеломды жануарлар) заттарды тасымалдау мәселелерi денесi арқа-құрсақ бағытында қысыңқы және ден ... Читать дальше »

ЖҰМЫР ҚҰРТТАР ТИПI

Жұмыр құрттар типi 5 класқа бөлiнедi: құрсақ кiрпiкшелi құрттар, нематодалар, түктi құрттар класы, коловраткалар, киноринхилар.

Жұмыр құрттар мұхиттар мен теңiздер түбiнде, тұщы суларда, топырақ арасында еркiн қозғалып тiршiлiк етсе, паразиттiк түрлерi өсiмдiктер мен жануарлардың барлық мүшеле ... Читать дальше »

ПРОТОЗОА ДҮНИЕ ТАРМАҒЫ

Протозоа дүние тармағы (protos – бiрiншi, zoon – жануар) бiр клеткалы организмдердiң түрлi топтары.

Қазiргi уақытта, су бар жердiң барлығында қарапайымдыларды кездестiруге болады. Олардың 50000 астам түрлерi белгiлi. Әр қарапайым организмдi жеке протоплазма деп қарастыруға бола ... Читать дальше »

  Қоңыр балдырлар (PHAEOPHYTA) негiзiнен теңiз өсiмдiктерi. Олар теңiзде орман және шалғын сияқты ну болып өседi. Бұл балдырлар көпжасушалы, денесi шырышпен қапталған. Көпшiлiк қоңыр балдырлар аса iрi болып бiрнеше метрге тiптi ондаған метр ұзындыққа жетедi.

         Қоңыр балдырлардың жасушаларында барлық балдырларға тән органойдтар бар. Хроматофорларында хлорофилл, каротин, ксантофилл және қоңыр фукоксантин бар. Осы пигменттердiң әртүрлi көлемде (аз, көп) болуына байланысты қоңыр балдырлардың түсi де ... Читать дальше »

КӨПКЛЕТКАЛАЛАРДЫҢ  ФИЛОГЕНИЯСЫ НЕМЕСЕ ТАРИХИ ДАМУЫ

Mетазоа Протозоадан шықты деп үлкен ықтималдықпен есептеуге болады. Бiрақ дәл қай бiрклеткалы жануардың тобы ата-тегi болды? Мүмкiн мұндай топтар бiрнеше болған шығар? Бұл сұрақтарға әлi нақты жауап жоқ. Соңғы жылдарда төмендегiдей гипотезалар кең тарады. Оның бiреуi 1866 ж. Геккельмен ұсынылды. Бұл гипотезаға (Гастрея гипотезасы) сәйкес, бiрклеткалы жануардың, мүмкiн қарапайымдылардың бөлiну нәтижесiнде түзiлген ұрпақ клеткаларының таралмай көпклеткалылардың шығуына бiрiнш ... Читать дальше »

ҚҰСТАРДЫҢ ҚҰРЫЛЫСЫ ЖӘНЕ ТIРШIЛIК ПРОЦЕСТЕРI

Құстар ашық кеңiстiктерде тiршiлiк еткен, жүгiретiн ата-тектерден шықты. Бiрақ жүгiретiн жануарға қағып ұшуға алып келетiн қимылдардың қажетi не?

Кейбiр  зеттеушiлер бұны секiретiн  және ұшатын насекомдарды аулауға қажеттiлiк —  алдыңғы аяқтардың с ... Читать дальше »

Қыналардың iшкi құрылысы.

Қыналардың iшкi құрылысы ерекше. Оның денесi –қабаттама. Ол бiр-бiрiмен тығыз байланысып бiр ағзаны беретiн балдыр мен саңырауқұлақтан тұрады. Қынаның кесiндiсiн микроскоп арқылы қарасақ, саңырауқұлақ жiпшелерiне ұқсас бiр-бiрмен шырматылған түссiз жiпшелер көремiз. Осы шырматылған жiпше арасынан ақшыл жасыл түстi дөңгелек тәрiздi хлорелла балдырының жасушаларына ұқсас жасушалар көремiз. Бұл жасушалар тығыздалып, қатарға орналасқан. Ұзақ уақыт бойы қыналардың жалаңаш таста қалай тiршiлiк етiп, қал ... Читать дальше »

МӘДЕНИ ӨСIМДIКТЕРI

Мәдени өсiмдiктердiң шығу тегi. Мәдени өсiмдiктер жабайы өсiмдiктердiң түрлерiнен шыққан. Алғашқы адамдар өсiмдiктердiң жеуге келетiн жемiстерi мен тамырларын тауып қолданған. Жабайы өсiмдiктердi жинап  алып, оларды өздерi тұрған жердiң айналасына егiп, өсiре бастаған. Адамадар топырақты қопсытқанда, арамшөптерiн өлтiргенде, суғарғанда өсiмдiктiң жақсы өсетiнiн бiлген. Олардың жемiстерiнiң, тұқымдарының, тамыржемiстерiнiң әрi үлкен, әрi дәмдi болып қалыптасатынын байқаған.

... Читать дальше »

МЕТАЗОА ДҮНИЕ ТАРМАҒЫ

     Метазоа дүние тармағына күрделi көпклеткалы гетеротрофты жануарлар жатады. Бұл жануарлардың денесiндегi ұқсас клеткалар белгiлi бiр қызметтердi атқаруға мамандана отыра, ұлпалар түзiлуiмен қосылады. Әр қайсысы өзiне белгiлi қызмет атқаратын көптеген ұлпалар типтерi пайда болуы мүмкiн. Ұлпалардың түрлi типтерiнiң   түзiлу процесi дифференциация деп аталады: бұл организмде қызметтiң бөлiнуi. Дифференциация тым алысқа кетуi мүмкiн, ал бұл организм үшiн өте пайдалы, себебi ұлпалар ж ... Читать дальше »

МҮК ТӘРIЗДIЛЕР БӨЛIМI (отдел моховидные — Bryophyta)

Мүк тәрiздiлер бөлiмi түрлерiнiң саны жағынан гүлдi өсiмдiктерден кейiнгi екiншi орында. Дүние жүзi бойынша олардың 22000-нан 27000-ға дейiн түрлерi кездеседi.

Мүктер жер бетiнiң барлық жерлерiнде кездеседi. Әсiресе ылғалы мол жерлерде олар қалың болып ө ... Читать дальше »

ӨРМЕКШIТӘРIЗДIЛЕР КЛАСЫ (70000  түр)

Жалпы сипаттамасы

а) Сыртқы  құрылысы:

... Читать дальше »

ПЛАУН ТӘРIЗДIЛЕР БӨЛIМI

(отдел плауновидные — Lycopodiophyta)

Плаун тәрiздiлер ерте дәуiрде пайда болған. Олардың казiргi кездегi өкiлдерi көп жылдық мәңгi жасыл шөптесiн өсiмдiктер. Жойылып кеткен түрлерiнiң iшiнде ағаштарыда кездескен. Қазiргi кезде плаундардың 100 – дей түрi белгiлi. Плаун&n ... Читать дальше »

РЕПТИЛИЯЛАР НЕМЕСЕ БАУЫРЫМЕН ЖОРҒАЛАУШЫЛАР КЛАСЫ

Алғашқы бауырымен жорғалаушылар ежелгi қосмекендi жануарлардан тарайды. Олар 250 млн. жыл бұрын пайда болған. Бауырымен жорғалаушылар қосмекендiлер жете алмайтын орталарды, құрлықты толығымен игерiп алды. Далаларды, шөлдердi, ормандарды, тауларды, кей өкiлдерi қайтадан суға оралды, мысалы, қолтырауындар, теңiз және тұщы су тасбақалары.

... Читать дальше »

САҢЫРАУҚҰЛАҚТАР ДҮНИЕСI

Саңырауқұлақтар – төменгi сатыдағы эукариоттар, тiрi организмдер дүниесi. Саңырауқұлақтардың ерекшелiгi өсiмдiк белгiлерiнiң (қозғалмайтындығы, шексiз өсуi, витаминдердi синтездеу қабiлетi, клетка жарғақшасының болуы),  жануарлар белгiлерiнiң (гетеротрофты коректену, клеткалық жарғақшада хитиннiң болуы, гликогеннiң болуы, мочевинаның түзiлуi), сонымен қатар ерекше даму циклi (ядролық фазалардың алмасуы, дикариондардың, гетерокариоздың, парасексуальды процесстiң болуы) болуында.

... Читать дальше »

СҮТҚОРЕКТIЛЕР КЛАСЫ

 ЖАЛПЫ СИПАТТАМАСЫ

Сүтқоректiлер немесе аңдар класының негiзгi белгiлерi: тiрi туу, балаларын қоректендiру үшiн сүт бөлетiн сүт бездерiнiң болуы, дене қуысын төстi және құрсақты етiп диафрагмамен бөлу және жылықандылық. Бұл кластың маңызды ерекшелiгi – жоғарғы жүйк ... Читать дальше »

ТIКЕНТЕРIЛIЛЕРДIҢ ШЫҒУ ТЕГI

     Тiкентерiлiлер жер бетiнде 520 млн. жыл бұрын пайда болған. Бұл жануарлар қалдықтарын кембрий дәуiрiнiң ертедегi қазбаларынан тапқан. Тiкентерiлiлердiң әктi қаңқаға ие болуы, олардың қазба күйiнде жақсы сақталуына себеп болды, сол себептi олардың тарихы басқа омыртқасыздарға қарағанда жақсы белгiлi, соған қоса тәкентерiлiлер қаңқасының ерекшелiктерi жануардың барлық құрылысын сараптауға мүмкiндiк бередi.

... Читать дальше »

ТАБИҒИ  және ЖАСАНДЫ ЖҮЙЕЛЕР

                    «Табиғи жүйелердiң» құрылуы өзiнiң дамуында бiрнеше кезеңнен өттi.

XVIII ғасыр – тiрi ... Читать дальше »

ШАЯНТӘРIЗДIЛЕР КЛАСЫНЫҢ АЛУАН ТҮРЛIЛIГI

         Көбеюi:

—     Даражыныстылар, айқындалған жыныс диморфизм тән. Аналықтардың құрсағы бас кеудесiне қарағанда жалпақ, аталықтарының – жiңiшке.

... Читать дальше »

Агроценоздар мен агроэкожүйелер.

    Агроценоздар.  Ауылшаруашылығына пайдаланатын жерлерде түзiлетiн биоценоздар агроценоздар деп аталады. Олардың табиғи бiрлестiктерден бiрнеше айырмашылығы бар, бiрiншiден оған кiретiн түрлер саны аз, және екiншiден, бұл бiрлестiктiң негiзгi мүшесi – мәдени өсiмдiктердiң бәсекелестерi мен зиянкестерiне қарсы тұру қабiлетi төмен. Мәдени өсiмдiктердiң селекцияда адам пайдасына қарай өзгергенi соншалықты, адамның көмегiнсiз тiршiлiк үшiн күресте жеңiп шығ ... Читать дальше »

 Адам генетикасы

    Адам цивилизациясының дамуымен туған, глобальдi мәселелердiң бiрi «өзiңдi танып -бiл» қазiргi кезде актуальдi болып отыр. Адам генетикасы қоршаған орта ластануының генетикалық зардаптарын, бұрын изоляцияланған популяциялардың генофондысының ауысуына қатысты көптеген сұрақтарға жауап беруi керек. Бұл ғылымның жетiстiктерi қазiргi молекулалық биология және генетиканың жалпы прогресiн көрсетедi. Қазiргi уақытқа дейiн адамның 1000 генiнен көбi зерттелген, олардың көпшiлiгiнiң хромосомад ... Читать дальше »

Адам қызметiнiң биосфераға әсерi

    Өткен уақыт, қазiр және келешек. Рим клубының баяндамасы. Жер бетiнде миллион жыл бұрын пайда болған адам жинаушы болды. Оның 500га азықтық территориясы болды және тәулiгiне 25-30 км жүрдi. Сол уақытта Жер бетiнде 2 млн адам тiршiлiк еттi.

Миллион жыл бұрын ада ... Читать дальше »

Рамапитек. Ғылымға белгiлi адамның өте ертедегi ата-тегi, Оның қалдықтары Солтүстiк-Батыс Индияда және Шығыс Африкада табылған. Рамапитек (Индия құдайы Рамаға байланысты қойылған) приматтардың жоғарғы приматтар мен адам бұтағы болып бөлiнгендегi жолда, ата-тегiнiң эволюциясында негiзгi орын алады. Рамапитек 16-12 млн. жыл бұрын өмiр сүрген.

Австралопитек. Шығыс Африканың екi аймағында Australopithecus (австралопитек) туысының қалдықтары табылған. Адамға жақын бұл жоғарғы приматтардың iздерi Рудольф (Кения) өзенi ... Читать дальше »

Адам табиғаттың жаратқаны. Дамудың ерте кезеңiнде қоғам мен табиғаттың өзара әсерi заттардың биологиялық алмасуына негiзделедi. Адам басқа организмдер секiлдi табиғат заңдылықтарына бағынды, оның қоршаған ортаға тәуелдiлiгi өте жоғары болды, ал адамның оған әсерi бiлiнбедi. Кейiнiрек, еңбек қызметiнiң күрделенуiне байланысты, ол бұл тәуелдiлiктен босап, табиғатқа өзiнiң әсерiн өсiрдi. Заттардың биологиялық алмасуына негiзделген қоғам мен табиғаттың өзара әсерi әлеуметтiк алмасумен (антропогендi) ауысты.

Қазiргi түсiнiктер бойынша антропогендi за ... Читать дальше »

АРХЕЙ

Ежелгi қазбалы пластардың палеонтологиялық мәлiметтерi эволюцияның организмге дейiнгi кезеңi Жердiң планета ретiнде қалыптасуынан кейiнгi 1,5-1,6 млрд. жылға созылды. Катархей “көрерменсiз спектакль түрiнде” болды. Тiршiлiк катархей және архей шектерiнде пайда болды. Мұны жасы 3,5-3,8 млр. жыл болатын ежелгi архей жыныстарында микроорганизмдер қалдықтарының табылуы дәлелдейдi. Архейдегi тiршiлiк туралы өте аз белгiлi. Архейдiң тау жыныстарында графит көп мөлшерде болған. Графит тiрi организмдер құрамына кiрген органи ... Читать дальше »

Атмосфера

    Атмосфера деп жердiң ауалық қабатын айтады. Ауа барлық жерде кездеседi: топырақта, жер астындағы кеңiстiкте және тiптi суда да бар. Атмосфера бiздiң планетаны қызып кетуден сақтап, тон сияқты қоршап жатады. Жер күн сәулесiнiң әсерiнен қызады, бiрақ күн сәулесiнiң бiр бөлiгi атмосферада ұсталынып, жер бетiне жетпей қалады. Сонымен бiрге атмосфера жер бетiнен ғаламшарға шығатын жылуды ұстап қалып, жердi суып кетуден сақтайды.

... Читать дальше »

Атмосфералық қысым. Жерге денелердiң тартылуы.

    Барлық денелер — үйлер, ағаштар, жануарлар, мұхиттар, теңiздер және көлдер мен өзендердiң сулары Жерге тартылады. Сiз жоғары секiрсеңiз де Жерге тартыласыз. Денелердiң жерге тартылуы оған кез келген дененiң оған қысым жасауы арқылы жүредi. Мысалы, столдағы кiтаптар, столға қысым жасайды; шелекке құйылған су оның түбiне қысым жасайды.

... Читать дальше »

БИОЛОГИЯЛЫҚ ЭВОЛЮЦИЯ ЖӘНЕ АДАМ

Бiздiң көгiлдiр планетамыз 3,5 миллиард жыл бұрын пайда болған, көптеген организмдер тiршiлiк ететiн жалғыз аспандық дене. Тiрi табиғатта ерекше орынды алатын приматтар — Ноmо sapiens. Sapiens түрдiң атауы «ойлайтын», «саналы’ деген мағынаны бiлдiредi. Тiршiлiктiң миллиардтаған жылдар бойы дамуындағы жойылған және қазiргi дамып жетiлген миллондаған түрлердiң iшiнде адам -жануарлар дүниесiндегi ақыл-ойы бар және коршаған ортамен байланысын түсiнетiн бiр де бiр түр. Бiрақ, бұл ... Читать дальше »

Биотикалық фактор

    Тiршiлiктiң орасан зор алуантүрлiлiгi зерттеушiлердi әрқашан таңқалдырған. Табиғатта  абсолюттi ұқсас даралар,  популациялар, түрлер және экожүйелер  жоқ. Тiптi  бiржұмыртқалы егiздер бiрдей тұқымқуалаушылығы болса да, бiр – бiрiнен ерекшеленедi. Бұл алуантүрлiлiк құпия қалып отырды. Жер бетiнен адамның әсерiнен кейбiр түрлер жойыла бастағанда, бұған мән берiлмедi, өйткенi түрлер көп, ал құрып бiту процесi, палеонтология анықтағандай, табиғатта әрқашан болып тұрды. Бiрақ, ... Читать дальше »

Қазақ ССР Ғылым Академиясының Академигi Ғ.З.Бияшевтiң ғылыми, педагогтiк және қоғамдық қызметiнiң қысқаша очеркi

    Ғакаш Зәкиұлы Бияшев – қазақтың көрнектi ғалымы, генетик, селекционер, жалпы биология, генетика және ауыл шаруашылығы дақылдарының селекциясы саласындағы жетекшi мамандарының бiрi, қант қызылшасы, мақта, дәндi дақылдар генетикасы мен селекциясы бағытындағы көптеген ғылыми жұмыстарды ұыймдастырушы әрi инициаторы. Ол 1906 жылы Орал облысы, Жәнiбек ауданындағы Қамысты ауылында туған.

... Читать дальше »

ГЕНЕТИКАЛЫҚ ТIЛ

Егер қос спиральдi тарқатып, жазықтыққа орналастырсақ, онда бұл молекула тiптi баспалдақ түрiнде болады, оның қант және фосфат тобы баспалдақ түйiндерiн ұзындық бойымен байланыстырады, ал мағыналы, ақпаратты негiздер А,Т,Г, және Ц жұптарға бөлiнiп, бұл баспалдақтың деңгейлерiн түзедi.

Нуклеотидте ... Читать дальше »

ТАЛДАУ ШАҒЫЛЫСТЫРУ

Мендельдiң айтуынша YY және Yy, RR және Rr әр түрлi генотиптерi бар өсiмдiктер толық доминанттылықта Y > y, R > r фенотипi бiрдей болады. Сондықтан, екi генотип YY және Yy – сары дән бередi, ал RR және Rr тегiс дән бередi. Бiр ғана доминантты генi бар барлық өсiмдiктерде доминантты фенотип байқалады. Мендель генотипте рецессивтi белгiнi анықтайтын әдiстi ойлап тапты. Бұл әдiс – атақты анализдiк буданданстыру. Ол бiрiншi ұрпақтың генотипi туралы бiр мағыналы мәлiметтер бередi.

... Читать дальше »

ПОПУЛЯЦИЯНЫҢ ГЕНОФОНДТАРЫ

Кез-келген популяцияның саны өзгергiш, яғни тұрақты өзгерiп отырады. Уақыт өткен сайын тұрақты күйге өтетiнi туралы көрсететiн популяция санының өсу қисығы –жағдайдың идеалды кестесi. Iс жүзiнде популяция саны бiр жерде тұрып қалмайды, жағдайлардың өзгеруiне сәйкес орташа деңгей төңiрегiнде үздiксiз ауытқиды. Бұл ауытқу қарқыны әртүрлi болады. Популяциялық динамиканың 3 түрiн бөледi: тұрақты, өзгергiш және жарылғыш. Тұрақты деп бiрнеше мәрте өзгеретiн сандық өзгерiстерд ... Читать дальше »

Ж.Б.ЛАМАРК ТЕОРИЯСЫ

      Мыңдаған жылдар бойы организмдер түрлерi қазiргi бейнесiнде түзiлуi кейiн өзгерген жоқ. Библияда осылай жазылған (тұрмыс кiтабы) және ежелгi грек философы мен натуралист Аристотель  де осындай көзқараста болды.

Бiрақ 1750 жылдан бастап, бiрте-бiрте түрлердi ... Читать дальше »

КЛЕТКАЛЫҚ ТЕОРИЯ

Ағылшын дәрiгерi Роберт Гук алғаш рет 1665 жылы клеткалар туралы айтқан болатын. Өзi жасаған микроскоппен пайдалана отырып, өсiмдiк ұлпалары бiр-бiрiнен майда ұяшықтардан тұратынын байқады. Ол бұл ұяшықтарды клеткалар деп атады. Бұл жаңалықтан кейiн көптеген әртүрлi өсiмдiктер клеткалары анықталды. Жүзелу жылдан соң, 1838-1839 ж.ж. ботаник Матиас Шлейден және зоолог Теодор Шванн клеткалық теория деген атпен белгiлi концепцияны жасап шығарды.  Бұл теорияға сәйкес: 1) клеткалар тiршiлiктiң негiзгi элементi – ... Читать дальше »

Клеткалық тыныс алу

Бұл модульмен жұмыс жасап болғаннан кейiн, сiз мынаны iстей бiлуiңiз керек:

1. Гликолиздiң, лимон қышқылының циклы мен электрон тасымалдауының бастапқы косылыстары мен негiзгi соңғы өкiлдерiн атау.

... Читать дальше »