2002 жыл біздің республикамызда Денсаулық жылы болып жарияланды. Еліміздегі денсаулық сақтау саласының даму және нығаю тарихы Қазақстанның бүкіл халық шаруашылығының даму тарихын көрсетеді. Республикадағы денсаулық сақтау саласы бүгінгі күні қиын жағдайда: бюджеттегі емдеу мекемелері азаматтарға қолайылы, ақысыз, білікті медициналық жәрдем көрсете алмайды, ал ақылы жәрдем алуға жұрттың бәрінің мүмкіндігі жоқ, жаңа жүйе болса әлі игерілмеген. Біз денсаулық сақтау саласын алға ілгерілету үшін ең алдымен оның даму тарихын, оны құрушыларды білуге, оларды қиын экономикалық жағдай кезінде ұзақ жылдар бойы сіңірген еңбегін ардақтауға тиістіміз.

... Читать дальше »

Адам генетикасының ерекшеліктері. Генетика ғылымы қарастыратын тұқым қуалаушылық пен  өзгергіштіктің барлық заңдылықтары адамға да тән болып есептеледі. Себебі ол да тіршіліктің бір түріне (Homo Sapіens) жатады. Тұқым қуалаушылығы мен өзгергіштігі жағынан адамның басқа жануарлардан айтарлықтай өзгешелігі жоқ. Бәрінде де тұқым қуалайтын қасиет ұрпақтан-ұрпаққа хромосома құрамында болатын гендер арқылы беріліп отырады. Адамның жануарлардан айырмашылығы оның саналылығы мен екінші сигналдық жүйесінің (системасының) болатындығында, соған байланысты оның сыртқы ортаға бейімделу мүмкіндігі де мол болып келеді.

Жалпы адамзат қоғамда өмір сүретіндіктен оның эволюциялық дамуында әлеуметтік факторлардың да рөлі бар. Бірақ, біз тек биология ... Читать дальше »

Жүрек. Жүректің анатомиялық құрылысы.

Жүрек циклі. Клапанды аппараттың мәні.
     Адам  жүрегі – қуысты бұлшықетті мүше. Тұтас вертикаль перде арқылы ол екі жарты бөлікке бөлінеді: сол және оң. Горизонталь бағытта өтетін екінші перде жүректі төрт қуысқа бөледі: жоғарғы қуыстар- жүрекшелер, төменгі- қарыншалар. Жаңа туған нәрестенің жүрегінің массасы орта есеппен 20 г- ға тең. Ересек адамның жүрегінің массасы    0,425—0,570 кг. Е ... Читать дальше »

Жоспары:

Кіріспе

1. Адам экологиясының пайда болуы туралы түсінік.
2. ... Читать дальше »

Іс жүзінде иондаушы сәулелену үшін адам организімінде кедергі жоқ. Организмге еніп, өз энергиясын бере отыра олар денедегі заттың кез келген молекуласын иондайды, олардың химиялық байланысын бүзады, бүл организмдегі биологиялық процөстердің қалыпты ағысы мен зат алмасуын бүзады. Бүл, өз кезегінде мидың, асқазанның, қалғанша бездің, орталық нерв жүйесінің және басқалардың жүмыс істеуін тоқтатуға алып келеді.

Адам сәуле ауруына үшырайды, оның ауыртпалық деңгейі сәлеленудің қуаты мен мөлшеріне байланысты. Сонымен қатар организм клеткаларында қауіпті ісіктердің пайда болуына алып келетін өзгерістөр өтеді.

... Читать дальше »

Тірек – қимыл аппараты мен дене сапаларының жетілген деңгейі жаңа қимыл – қозғалыстарға үйретудің алғышарттары болып келеді. Ол оқытудың құрылымдық – функциялық негізі. Жаңа қимыл – қозғалыстар талаптарын бұл алғышарттар қанағаттандырады, сәйкес келеді немесе жеткіліксіз болады. Жеткіліксіз жағдайда оқу процесі созылып кетуі мүмкін. Сондықтан берік морфофункциялық іргетас қалауды жаңа қимыл – қозғалыстарға үйретудің ең тиімді жолы ретінде қарастыру қажет. Қандай жағдайда болсын біртұтас организм үшін көздеген мақсатқа тиімді және үнемді жолдармен жету ережелері өздерінің маңызын жоймайды.

Күрделі қимыл – қозғалыстарға оқытуда логикалық соңына жеткен элементтерді бөлшектеуге болады. Алайда, балаларды оқыту барысында күрд ... Читать дальше »

ЖДЖҚ-нің негізгі ерекшеліктері үлкен ми жарты шарларындағы қозу мен тежелу процестерінің өзара әсерлестігіне байланысты. Шартты рефлекстің қалыптасуы, уақытша байланыстың тұйықталуы үлкен ми жарты шарлары қыртысында қозу және тежелу процестерінің белгілі заңдылықпен таралуы, алмасуы нәтижесіңде жүзеге асады. Бұл  күрделі процесс бірнеше сатыда дамиды.

Алдымен қозу мен тежелудің жайылу (иррадиация) және шоғырлану (концентрация) процесі жүреді. Иррадиация деп қозу не тежелу процесінің өзінің бастапқы пайда болған аймағынан таралуын, жайылуын айтады. Бұл  процестердің белгілі бір шекке дейін жайылып, қайтадан бастапқы пайда болған орталығына оралуын, жиналуын – шоғырлану дейді.

... Читать дальше »

Бұлар теңіздерде, тұщы суларда, топырақта тіршілік ететін нематодтар. Кейбір түрлері өсімдіктердің, жануарлардың паразиттері.

Тері сезу мүшелері – қылтаншалар, папиллалар түрінде. Папиллалар нашар дамыған. Қылтаншалар құрттың бүкіл дене бойында орналасқан. Амфидалары жақсы жетілген, ірі, жұмыр, спираль, қалта тәрізді. Паразитті түрлерінде олар дамымаған. Фазмидалары жоқ. Теңізде тіршілік ететін кейбір түрлерінде жарық сезгіш пигментті дақтары (көзшелері) болады.

Қосымша ретінде гиподермальды бүйір және терминальды құйрық безде ... Читать дальше »

XX ғасырда Қазақстан Республикасы денсаулық сақтау саласының дамуы 2002 жыл біздің республикамызда Денсаулық жылы болып жарияланды. Еліміздегі денсаулық сақтау саласының даму және нығаю тарихы Қазақстанның бүкіл халық шаруашылығының даму тарихын көрсетеді. Республикадағы денсаулық сақтау саласы бүгінгі күні қиын жағдайда: бюджеттегі емдеу мекемелері азаматтарға қолайылы, ақысыз, білікті медициналық жәрдем көрсете алмайды, ал ақылы жәрдем алуға жұрттың бәрінің мүмкіндігі жоқ, жаңа жүйе болса әлі игерілмеген.

Біз денсаулық сақтау саласын алға ілгерілету үшін ең алдымен оның даму тарихын, оны құрушыларды білуге, оларды қиын экономикалық жағдай кезінде ұзақ жылдар бойы сіңірген еңбегін ардақтауға тиістіміз. Қазақстанның медицинасы төңкеріске дейінгі кезеңде ө ... Читать дальше »

Олигохеттердің 3400-ге жуық түрі бар. Топырақта, түщы суларда тіршілік ететін гермафродитті буылтық қүрттар. Жыныс жүйесі денесінің алдыңғы сегменттерінде жинақталган.

Құрылысы мен физиологиясы. Денесі созылыңкы, ұзындығы 0,5 мм-ден 3 метрге дейін (Megascolides australis-ta). Сегменттері біркелкі (гомономды), саны 30-дан 600-ге дейін, кейде 7-9 болады. Бас қалақшасында — простомиумда көздері, антенналары, пальпалары дамымаған. Сегменттеріндегі параподиялары жойылып, тек сирек орналасқан қылтандары сақталған, сондықтан құрттарды азқылтандылар деп атайды. Әрбір сегменттінде 8 дана қылтаны болады, олар бүйір және құрсақ жағында жұптасып жатады. Денесінің соңында аналь бөлімі — пигидиум орналасқан. Жіңішке созылмалы кутикулан ... Читать дальше »

Айырша без көкірек қуысында жүрекке жақын жатқан ірі тамырлардың вентральдық бетін ала орналасады. Ол бір-бірімен дәнекер ұлпамен жабысқан екі бөліктен тұрады. Әр бөліктің алдыңғы жағы сүйірлене көкірек қуысынан мойынға шығып жатады да, артқы жағы толыса келіп, жүрек қапшығына дейін созыла орналасады.

Без ұлпасы боз заттан және қыртыстық бөліктен тұрады. Әр бөлік секрециялық торшалардан және қан түзуші мүшелерге тән торлы-эндотелийлі ұлпа торшаларынан құралады. Без тек жыныстық жетілу кезеңінде ғана өсіп-дамиды да, одан кейін өз қызметін тоқтатып, инволюция (кері даму) процесіне ұшырайды.

... Читать дальше »

Амебалардың негізгі белгілері денесінің тұрақты пішіні, қалың қабыршағы, қаңқасының болмайтындығы. Денесінің кез келген жерінен уақытша цитоплазма өсінділерін-жалған аяқтарын шығаратын қасиеттері болады, өкілдерінің псевдоподиялары әр түрлі пішінді болып келеді.

Амебалардың мөлшері әр түрлі-10-15 мкм-нан 2-3 мм-ге дейін. Ядролары біреу немесе көп болуы мүмкін.

А.proteus –тұщы суларда, шалшық сулардың түбінде, топырақтарда көп тараған. Клеткасының көлемі — 0,5 мм. Денесі сыртынан цитоплазмалық мембранамен қапталған. Цитоп ... Читать дальше »

Антивитаминдер ферменттердің құрамындағы витаминдер­дің орнына кофермент ретінде орналасып, ферменттердің актив­тілігін жояды, соның әсерінен авитаминоз пайда болады. Мысалы: никотин қышқылының аналогтары –  антивитаминдер (2-кесте) аденил қышқылымен қосылып жалған коферменттер НАД⁺ (нико­тинамидадениндинуклеотид) түзіп, НАД – тәуелді оксидоредукта­залардың ферменттік активтілігін жояды. Антивитаминдердің тағы бір мысалы бола алатыны авидин-жұмыртқа белогы. Авидин Н (биотин) витаминімен биологиялық активтілігі жойылған кешен түзіп, бұл витаминнің зат алмасу қызметіне қатынасуына кедергі жасайды.

... Читать дальше »

Ұйқы безі әрі эндокриндік, әрі секреторлық қызмет атқарады. Ішкі секрециялық қызметті Лангерганс аралшықтары атқарады. Аралшықтар альфа-, бета және дельта торшалардан құралады. Альфа-торшалар глюкагон гормонын, бета-торшалар — инсулин гормонын, ал делъта-торшалар — соматостатин гормонын бөледі

Инсулин гормонын алғаш рет канада ғалымдары Бантинг және Бест анықтаған. Инсулин торша мембранасының глюкозаға деген өтімділігін жоғарылатады, глюкозаның торшаға өтуін жандандырады, гликогеннің түзілуін күшейтіп, оның бауырда ыдырауын бәсеңдетеді, май қышқылдарының тотығуын, кетонды денелердің түзілуін тежейді майдың қорға жиналуын жақсартады, белок биосинтезін арттырады.

... Читать дальше »

Ас қорытудың маңызы. Адам өз тіршілігіне қажетті қоректік заттарды тамақтану арқылы алады. Желінген тамақ сол күйінде бойға сіңбейді. Сондықтан ол ас қорыту мүшелерінде қорытылып, ыдырап, соның нәтижесінде гіайда болған заттардан организм өзіне тән бейімделген заттарды құрады.

Астың құрамындағы заттар бірнеше сағаттың ішінде болшектеніп, қорытылып, ыдырауы тиіс. Тамақтың құрамы (нан, ет, ірімшік, кәртөп, сүт, қияр, қызамық, жұмыртқа, алма, өрік т. б.) адам денесіндегі ұлпалардың заттарына мүлде ұқсамайтындықтан, олар қорытылып, дененің ұлпаларын жасауға қажетті қарапайым заттарға бөлінеді. Мұндай  бөліну адам денесінде ерекше жүйе құратын  — ас қорыту мүшелерінде болады.

... Читать дальше »

Сіңіру деп әр турлі заттардың Жасушалар қабаты мен Жасушааралық саңлаулар аркылы қан мен лимфаға өтуін қамтамасыз ететін физиологиялық процесті айтады, Сіңіру процесі дененің барлық ұлпаларында орын алады, дегенмен оны атқаруға құрылысы мен қызметіне байланысты ас қорыту жолының эпителийі жақсы бейімделген.

Сіңіру процесін қамтамасыз етуде Жасуша мембранасы мен Жасушааралық заттар маңызды рөл атқарады. Қазіргі кездегі деректерге сәйкес қоректік заттарды сіңіру процесі үш түрлі жолмен атқарылады. Су, аммиак, түрлі дәрілер, бөгде заттар физика заңдылықтары (осмос, сүзілу (филыпрация), диффузия) негізінде сіңіріледі. Бұл құбылысқа Жасуша мембранасыңда мөлшері 4 ангстрем шамасында майда жасушалардың болуы мумкіндік береді. Қоректік заттардың біраз бөлігі пино ... Читать дальше »

Асқорыту түрлері тіршілік ортасының жағдайына, қоректік заттардың қасиеттері мен табиғатына байланысіы ас қорытудың бірнеше түрлері (механизмдерді) қалыптасқан. Олар мыналар

1. Жасушалық ас қорыту түрлі тығыз немесе сұйық  заттарды Жасуша ішіне сіңіріп, оларды цитоплазма ферменттерінің әсерімен ыдырату процестерімен бейнеленеді. Фагоцитоз (тығыз заттарды сіңіру) және линоцитоз (сұйық  тамшыларды қарбу) құбылыс тары осы Жасушалық ас қорытудың белгісі. Жасушалық ас қорыту бір Жасушалы қарапайым  жануарларға тән .

2. Жас ... Читать дальше »

Ащы ішекте еңделген химус біртіндел жеке-жеке үлеспен тоқ ішекке өтеді. Тоқ ішек үщ бөлімнен тұрады. Олар буйен, жиек ішек және тік ішек. Жылқыңа жиек ішекті қарта, сиыр мен түйеде — қима деп атайды. Тоқ ішек ащы ішекке қарағаңца әлдеқайда кеңірек келеді. Оның жалпы ұзындығы  сиырда 6-13 м, қоңда — 3,5-10 м, жъщқыда —

9 м, түйеде — 18-22 м, ал сиымдылығы күйіс малында ас қорыту жолының жалпы сыйымдылығының 11-15 пайызы, жынқыңа — 40-60 пайызы шамасыңда.

Тоқ ішектің кілегейлі қабьиында бүрлер болмай ... Читать дальше »

Ферменттер немесе энзимдер — тірі Жасушалардың барлық әрекеттеріне қатысатын, органикалық заттарды өзтеріске үшырататын, зат алмасу процесін реттейтін биологиялық катализаторлар, айырықша белоктар. Ферменттердің қатысуының нәтижесінде химиялық реакциялардың жүруіне қажет қуат шығыны азаяды.

Тірі организмде жүретін барлық лроцестер ферменттердің қатысуымен атқарылады. Олардың әсерімен қорек құрамындан күрделі заттар қарапайым қосылыстарға ыдырап, соңынан олардан осы организмге тән макромолекулалар түзіледі.

Ферменттерге өте зор ... Читать дальше »

Зат алмасу (метаболизм) бір-бірімен тыгыз байланысты ассимиляция және диссимиляция процестерінің жиынтығы. Ассимиляця — зат алмасу процесінің қоректік заттарды қабылдаумен, оларды дененің құрылымына — тірі материяға (жасуша цитоплазмасына, организм қорына) айналдырумен байланысты бөлімі. Ол бірнеше сатыда аткарылады

1) сыртқы ортадан организмге қажет заттарды қабылдау;

... Читать дальше »

Қарында қабылданған қорек механикалық және химиялық өңңеуден өтеді, ісініп бөрітеді, сұйылып ериді, сілекей мен қарын сөлінің әсерінен ыдырай (қорытыла) бастайды. Қарында қышқылдық орта қалыптасады да, қоректік заттар ыдыраудың тек алғашқы сатыларынан өтеді. Бірақ химиялық процестердің үстірттігіне қарамай, қарыңдағы  өңдеу деңгейінің қоректің дұрыс  қорытылын, сіңуі үшін рөлі өте зор.

Қарыңдағы әрекетшіл орта қарын сөлінің құрамында түз қышқылының болуына байланысты қалыптасады. Тұз қышқылының қарындағы ас қорытуда маңызы зор. Ол бұйығы ферменг пепсиногенді белсенді фермент пепсинге айналдырады; белоктарды ісшдіріп, олардың құрылысы н бүзады да (денатурация), қорьпылуын жеңілдетеді; гастриннің бөлінуін тежеп, секретиннің бөлінуін күшейтеді; қар ... Читать дальше »

Өкпе қуыс мүше. Ол белгілі мөлшерде ауа сиғыза алады. Мысалы, адам еркін дем алған кезде 500 мл ауа жұтып, дәл осы мөлшерде де шығарады (жылқы — 5-6 л). Бұл  тыныстық ауа.

Адам терең дем алса тыныс ауасына қосымша 1,5л (жылқы 10-12л) ауа жұта алады. Ауаның бұл  мөлшерін қосымша (үстеме) ауа деп атайд ... Читать дальше »

Ауыз қуысы сүйекті тұлға сүйеніші мен арнаулы мүшелерден тұрады. Бұл мүшелерге ерін, ұрт, қызыл иек, тіс, тіл, таңдай, тілшік, ауыз қуысына бөлу өзектері ашылатын үш жұп сілекей бездері және көмекей бездері жатады. Ауыз қуысының тұлға сүйеніші жоғарғы және төменгі жақ сүйектерден, олардың байланыс сіңірлері мен еттерінен тұрады. Іш жағынан ауыз қуысы көп қабатты жалпақ эпителийден құралған сілекейлі қабықпен астарланады. Осы сілекейлі қабықта көптеген кілегей және сілекей бездері болады. Олар орналасу орнына қарай ерін, үрт, тіл, тілшік бездері деп аталады. Ауыз қуысына үш жұп ірі сілекей бездерінің (шықшыт, алқым, бүғақ) де өзегі ашылады.

... Читать дальше »

Қарында өнделген қорек жеке-жеке үлеспен ащы ішекке өтеді. Ащы ішек үш бөлімге — ұлтабар ұшына (жіңішке ішекке), аш ішекке, мықын ішекке бөлінеді. Ащы ішекте қоректік заттар ең соңғы өнімдерге дейін ыдырап, денеге сіңеді. Мұндай күрделі процестердің атқарылуына ішек қуысына ферметтерге бай ас қорыту сөлдерінің бөлінуі және ішектің кілегей қабығының құрылымдық ерекшеліктері әсер етеді.

Кілегейлі қабықтың 1 см2-де 2500-ге дейін ішек бұрлері орын тебеді. Сондықтан ішектің ішкі беткейі барқыт түгіне ұқсас. Осыдан ішектің сору (сіңіру) беткейі 20 еседен артық ұлғаяды, адамда ол шамамен 200 м2.

... Читать дальше »

Жоспар:

1. Жас ерекшеліктер физиологиясы мен мектеп гигиенасының пәні, міндеттері, басқа ғылымдармен байланысы, зерттеу әдістері.

2. Адам организмінің жалпы сызбанұсқасы.

... Читать дальше »

Орталық нерв жүйесінің негізгі бөлігі – ми. Ол им сауытында орналасқан. Ересек адамда мидың салмағы 1400-1450 г құрайды. Мидан 12 жұп нервтер тарап, миды көптеген ішкі мүшелермен, беттің, мойынның еттерімен, тілмен, көзбен байланыстырады жєне сезім мүшелерінен келген ақпаратты миға жеткізеді. Бұларға I — иіс, II — көру, III — көз қимылдатқыш, IV — шығыршық, V – үшкіл, VI – бұру, VII – бет, VIII – дыбыс, IX – тіл-жұтқыншақ, X – кезеген, XI – қосымша, XII – тіласты нервтері жатады. Ми артқы ми, (сопақша ми мен варолий көпірі), мишық, ортаңғы ми, аралық ми жєне екі ми сыңарларынан тұрады.

Артқы ми. Артқы мидың құрамына сопақша ми және Варолий көпірі кiредi. Артқы мидың тiршiлiктегi ... Читать дальше »

Беттік кешен клетканың сыртқы ортамен қарым-қатынасын қамтамасыз етеді. Ол барьерлік, тасымалдау, рецепторлық, сондай-ақ рецепторлардың қабылдаған ақпараттарды цитоплазманың терең қабаттарына тасымалдаушы қызметтерін атқарады.
Беттік кешеннің негізі клетканың сыртқы мембранасы немесе плазмалемма деп аталатын биологиялық мембрана болып табылады. Плазмалемма қалыңдығы шамамен 7-10 нм, тығыз орналасқан ақуыз бен липидтер молекулаларынан түзілген үлбіршек, жарық микроскопынан көрінбейді.  ... Читать дальше »

Билет №1
1. Зат алмасудың өнімдерін ағзадан шығару. Бұл процесте бүйрек және терінің маңызы.
2. Табиғи бірлестік, оның негізгі топтары, қоректену тізбегі.
3. Бірнеше пробирка ішінен 1-2см тереңдікте егетін тұқымы бар пробирканы таңдап алып, түсіндір.

Билет №2
1. Адам ағзасының тіршілік әрекеті құбылыстарының реттелуі. Жүйкелік және гуморальді реттелудің өзара байланысы.
2. Жасушаның маңызы және оның мәні.
3. Тұқымның өнуіне ауаның қажетін дәлелдейтін тәжіребені түсіндір.

Билет №3
1. Цитоплаз ... Читать дальше »

Организмде белгілі бір әрекетгерді (функцияларды) реттейтін өзіңдік әсері бар органикалық қосылыстарды биологиялық белсенді заттар дейді. Оларды төрт топқа бөледі: гормондар, гормоноидтар, парагормондар, телегрондар .

Ішкі секреция бездерінің өнімдерін (инсулин, тироксин, гидрокортизон т.б.) гормондар деп атайды. Олар қан арқылы бүкіл денеге тарап, гормондық реттеу тетігін қалыптастырады. Жеке торшаларда түзіліп, солардың өзіне ғана әсер ететін физиологиялық белсенді заттарды торшалық гормондар дейді. Ал торшаларда түзіліп, ұлпаларға жайылып, олардың қызметіне әсер ететін физиологиялық белсенді заттарды ұлпалық гормондар немесе гистогормондар деп атайды.

... Читать дальше »

Бөлу үрдісінің маңызы 
Зат алмасу үрдісі барысында бір жағынан организмге қажетті жаңа қосылыстар түзілсе, екіншіден организм пайдалана алмайтын түрлі ыдырау өнімдері пайда болады. Мысал ретінде несепнәр, зәр қышқылы, креатинин, аммиак т.с.с. атауға болады. Бұл өнімдер организмде көп жиналса, оның тіршілік әрекетіне үлкен зиян келеді, организм уланады, мұндай жағдай өлімге әкеп соқтырады.Сондықтан қалыпты жағдайда арнаулы мүшелер қызметі нәтижесінде уытты ыдырау өнімдерінің мөлшері организмнің ішкі ортасында артып кетпей бір деңгейде сақталады. Организмнің зат алмасу процесінің уьттты ыдырау өнімдерінен, түрлі бөгде заттардан, су, тұз және органикалық заттардың шамадан артық мөлшерінен арылуын қамтамасыз ететін процесті бөлу немесе экскреци ... Читать дальше »

Ж о с п а р:
1. Кіріспе
2. Әдебиетке шолу
3. Казталовка ауданында мүйізді іріқара бруцеллезін жою шараларын еткізудің күнтізбелік жоспары
4. Эпизоотологиялық тексеру картасы эпизоотологиялық ошақтар туралы мәліметтер
5. Жоспарға тусініктеме
6. Қорытынды
7. Қосымшалар
8. Қолданылған әдебиеттер

К і р і с п е

Індетке қарсы күрес жүргізетін бөлім Республика көлемінде кездесетін жұқпалы аурулар мен паразит ауруларын болдырмау, алдын алу, сақтандыру және оған қарсы күрес жос ... Читать дальше »

Аннелидтер (латынша «annulus» — сақина) немесе буылтық құрттар типі — жоғарғы сатыдағы құрттар, целом қуысты (Coelomata) жануарлар. Бұлардың денесі кезектесіп қайталанып келетін сегменттерден немесе метамерлерден кұралған. Дене сегмент аралықтары қыналған белдеумен бөлініп тұрады әрі ішкі мүшелері де сегменттелген, яғни сыртқы метамериясы ішкі метамериясына сәйкес. Тағы бір ерекшелігі дененің екінші қуысы немесе целом қуысы бар. Ол бірінші қуысты (схизоцель) ығыстырып, өзіндік қабықталған қабаты бар қуысқа айналады. Қуыс сегменттелген және сұйық затқа толы. Целомның қалыптасуына байланысты қан айналу жүйесі де дамыған.
... Читать дальше »

Бүйрек үсті без сырт жағынан фиброзды қабықпен қапталған жұп без. Ол сыртқы қыртыстық қабатқа және ішкі — боз затқа бөлінеді. Қыртыстық қабат үш аймаққа бөлінеді сырткы — шумақты, ортаңғы — шоғырлы және ішкі — торлы аймақтар. Әр аймақ өзіне тән гормондар түзеді. Бозғылт зат хром тұздарының әсерінен сарғыш түске боялған хромаффиндік торшалардан құралған. Бұл кабатта көптеген нерв талшықтары мен ганглиоздық (симпатикалық) нерв торшалары кездеседі.

Бездің қыртыстық қабатында түзілетін гормондар минералокортикоидтар (альдостерон, дезоксикортикостерон), глюкокортикоидтар (гидрокортизон, кортизон, кортикостерон), андренокортикоидтар (андростендион, андростерон, эстрон, прогестерон) болып 3 топқа бөлінеді

... Читать дальше »

Жиырылу жылдамдығына қарай ет талшықтары шапшаң және баяу әрекеті болып бөлінеді.
Шапшаң әрекетті, немесе фазалық талшықтарда саркоплазмалық ретикулум жақсы дамиды да, одан кальций иондары оңай, тез шығады. Мұндай талшықтар қанмен нашар жабдықталады, жиырылғаннан соң шапшаң босаңсиды және оларда тотықтырғыш ферменттердің белсенділігі төмен келеді. Олардың талшықтары ақ түсті, ірі әрі үзынырақ, құрамында миоглобин аз, гликоген көп болады.

Баяу әрекетті, немесе тонустық, талшықтардың түсі қызыл, диаметрі жіңішке, тотықтырғыш ферменттерінің белсенділігі жоғары және олардың құрамында миоглобин көп, гликоген аз жинақталады.

... Читать дальше »

Вакуоль — өсімдіктер мен кейбір жануарлар клеткаларының цитоплазмасындағы сұйықтыққа толы қуыс. Жетілген өсімдік клеткаларында вакуольдер айқындалған, жас, жаңа клеткаларда әлі айқандала қоймаған құрылым. Вакуоль клеткалардың дамуы мен ескіруі барысында цитоплазмада анық көрінеді. 
Вакуольдің сұйықтығының құрамына ерітінді күйінде минералды тұздар, көмірсулар, сондай-ақ клетканың тіршілігіне қажетті әр түрлі органикалық қышқылдар, таниндер, пигменттер және тағы да басқа заттар болады. Онда қор заттармен қатар клеткаға қатер ... Читать дальше »

Соңғы кезге дейін адам мен жануарлардың нерв аппараты бір-біріне тәуелсіз, дербес екі жүйеден — анималдық және вегетативтік құралған деген түжырым қалыптасқан болатын. Бұл ұғымның негізін ХУШ-ғасырдың соңында француз дәрігері, әрі физиолог Мари Франсуа Биша салған. Организмге тән қызметтерді де ол екі топқа бөлген. Бірінші топты тек жануарларға тән қызметтер құраса, екінші топқа жануарларға да, өсімдіктерге де ортақ қызметтер, немесе вегегативтік функция-ар, жатқызылған.

Биша жіктеуіне сәйкес түйсік, қимыл-әрекет, сөйлеу қабілеті анималдық функциялар тобын құрайды, ал қоректену, өсу, көбею — вегетатавтік қызметтерге жатады. Осыдан жануарларға тән қызметтерді реттейтін нерв бөлігін — анимальдық, ал өсімдіктерге тән қызметгерді реттейтін н ... Читать дальше »

Ішкі құлақ сағасы мен жартылай дөңгелек түтікгер вестибулалық аппаратты құрайды. Вестибулалық аппарат дененің жазықтықтағы жағдайын бағдарлауды және тепе-теңдікті сақтауды қамтамасыз етеді.

Жартылай дөңгелек түтіктер бір-біріне перпендикуляр үш бағытта орналасады. Әр түтіктің бір үшында ампула тәрізді аздап кеңейген бөлік болады. Жарғақты түтіктің осы бөлігінде ескек пішіндес, жар-тылай мөлдір іркілдек затпен оралып жататын кірпікті ұзын рецепторлық жасушалар орын тебеді. Осы құрылым бастың кеңістіктегі жағдайын қадағалап отырады. Бастың кеңістіктегі жағдайы, қозғалыс бағыты өзгерсе, немесе айналмалы қозғалыс басталса, эндолимфа осы рецепциялық жасушаларды толқытады, қозу тудырады. Осыдан ми құрылымдарына қимыл бағытының езгерістері жайлы ақпарат жіберіле ... Читать дальше »

Витаминдер химиялық табиғаты әр түрлі, организмдерде аз мөлшерде кездесетін, өмір сүруге өте қажетті, жеке, немесе құры­лымы күрделі заттардың құрамына еніп, каталитикалық және реттеушілік қызмет атқаратын төменгі молекулалы органикалық қосылыс­тар.

Витаминдерді 1880 жылы орыс ғалымы Н.И. Лунин ашты. Ол тышқандарға тәжірибе жүргізу арқылы тағамның құрамында бе­локтар, майлар, көмірсулар және тұздар мен судан басқа, тағы бір қосылыстардың бар екендігін анықтады.

1912 жылы поляк ғалымы К. Функ күріш кебегінен сондай зат&sh ... Читать дальше »

Алғашында витаминдерді тану барысында белгілі бір вита­мин организмде жетіспеген жағдайда пайда болатын аурудың атымен аталып, қай аурудан сақтаса, соның алдына «анти» қо­сымшасы тіркелген. Мысалы: рахит – антирахиттік, скорбут – антискорбуттық, дерматит — антидерматиттік, т.б.

1913 ж. Мак-Коллумның ұсынысымен витаминдерді латын алфавитінің үлкен әріптерімен белгілей бастады А, В, С, Д, т.б.

Витаминологияның даму барысында әріптік белгілер кеңей­тіліп, сандық белгілер қосылады: В _{... Читать дальше »}

1978 жылы АҚШ-тың Танзания штатында осы аурудың белгілері бар бірнеше пациент тіркеліп, бұл ауруға 1982 жылы СПИД деген атау мен анықтама беріледі.

Қарап отырсақ, қазір  жастарға қарағанда, ересек адамдар  ВИЧ және СПИД  атауларын синоним сөздер ретінде қабылдап, ол туралы  түсініктері шатасып жатады.  СПИД ол ВИЧ инфекциясының  кезекті асқынған стадиясы ғана, ВИЧ СПИД-ке айналғанға дейін көп жылдар өтпек. Бұл жылдардың нақты мерзімі әрбір науқастың өз денсаулығын одан әрі қарай қалай күтуіне байланысты болмақ. Басқ ... Читать дальше »

Мендель ашқан заңдылықтардың дұрыс екендігі 1900 жылдан кейін өсімдіктер мен жануарлардың түрлі белгілері мен қасиеттерінің тұқым қуалауына жүргізілген көптеген зерттеулердің нәтижесінде дәлелденді. Мендель анықтаған будан ұрпақтағы белгілердің ажырауының ара қатынасы әрбір ген тек бір белгілердің тұқым қуалауын қуаттаған жағдайда дұрыс болып есептеледі. Мысалы, бір ген бұршақ тұқымының тегіс болуын, екіншісі — кедір-бұдырлығын анықтайды.

Сонымен қатар, гендер мен олар анықтайтын белгілердің ара қатынасының күрделі және әр түрлі сипатта болатындығын аңғартатын біраз деректер жинақталды. Біріншіден, бір геннің өзі бірнеше белгіге қатарынан әсер ете алатындығы, екіншіден, бір белгіні кейде бірнеше ген бірігіп анықтайтындығы, яғни бұл жағдайда гендерді ... Читать дальше »

Генетикалық карталар деп — хромосомада болатын тіркес гендердің орналасу сызбанұсқасын айтады. Қазіргі кезде, әсіресе, генетикалық тұрғыдан толық зерттелген объектілердің, атап айтқанда, дрозофиланың, жүгері және қызан өсімдіктерінің, тышқанның, пішен таяқшасының, т.б. генетикалық карталары жасалған. Болашақта басқа да өсімдіктер мен жануарлардың және адамның генетикалық картасын жасау міндеті тұр.

Генетикалық карталар ұқсас хромосомалардың әр жұбы бойынша жеке-жеке жасалады. Хромосомалардың жұптарын тіркестік топтар деп атайды. Олардың саны хромосомалардың гаплоидты жиынтығына тең болатындығы бұрын айтылған болатын. Мысалы, дрозофилада 8 хромосома болса, ол 4 тіркестік топты, жүгерідегі 20 хромосома 10 тіркестік топты құрайды. Тіркестік топтар рим ... Читать дальше »

Генетика — бүкіл тірі организмдерге тән тұқым қуалаушылық пен  өзгергіштікті зерттейтін биология ғылымының бір саласы. Тұқым қуалаушылық пен өзгергіштіктің заңдылықтарын ашып, оларды қоғамды дамыту үшін пайдаланудың жолдарын шешуде генетика ғылымы зор үлес қосты. Сондықтан, биология ғылымының басқа салаларының арасында маңызды орын алады.

Жер бетіндегі тірі материяның дамуы олардың үздіксіз ұрпақ алмастыруымен қатар жүріп отырады. Тіршілік организмдердің көбеюімен тікелей байланысты. Сол арқылы белгілі бір биологиялық түрге тән белгілер мен қасиеттер ұрпақтан-ұрпаққа беріліп  отырады. Басқаша айтқанда, ұрпақтар белгілі дәрежеде өзінің ата-анасына ұқсас болып туады. Мұны тұқым қуалаушылық дейді. Көпшілік жағдайда организмнің белгілері мен қ ... Читать дальше »

Айқас шағылыстыру – гомологты хромосомалар мейоздық бөліну кезінде бір-бірмен айқасып, сәйкес үлескілермен алмасу процесі.

Аллельді гендер -  гомологиялық жұп хромосомның бірдей учаскілерінде орналасқан бір геннің әртүрлі формалары. Аллельді гендер бір белгінің вариантын анықтайды.

... Читать дальше »

Гигиена грек сөзі — Gugieinos – емдеу, денсаулық әкеледі деген мағына береді, профилактика деген ұғым. Адам ағзасына айналаны қоршаған сыртқы орта факторлары мен әлеуметтік жағдайларының тигізетін әсерін зерттейтін медициналық ғылым. Медицина ғылымдарының өте көрнекті салаларының бірі. Медициналық оқу орындарында санитарлық-гигиеналық факультеттері мен кафедралар бар. Арнаулы түрде маман дәрігерлер – гигиенистер дайындалады.

Гигиена — аурулардың алдын алуға және денсаулық сақтауды қорғайды. Денсаулыққа зиян келтіретін азық түрлерін жойып жіберуге гигиенистер ат салысады. Денсаулыққа зиян келтіретін факторлардың болмауын гигиена ғылымы қатаң бақылау жасап отырады. Адамдардың айналасын қоршаған сыртқы ортаның факторларын негізге ала ... Читать дальше »

Гидроидтылар класс тармағы —  сифонофоралар  класс тармағы

Hydroidea                                                  Siphonophora

Гидрозоа класының 2700 түрлері белгілі, теңіздерде, тұщы суларда тіршілік ететін қарапайым құрылысты жануарлар. Олардың полиптер мен медуза формал ... Читать дальше »

Гипофиз, немесе мидың төменгі қосындысы, ми сыңарларының астыңғы жағында, ашамай сүйектің үстіңгі ойысында орналасады. Ол сол жағынан мидың қатты қабығымен қапталады. Гипофиз құрылысы мен қызметі жағынан аралық ми мен тығыз байланысты.

Без қанмен өте жақсы жабдықталады. Оған келетін қан гипоталамус арқылы өтеді сондықтан гапоталамустың нейросекрециялық торшаларынан бөлінген биологиялық белсенді заттар аденогипофизге өтіп, оның троптық гормондарының түзілуін күшейтеді.

Гипофиз барлық омыртқалы жануарларда кездеседі. Ол төрт бөліктен ... Читать дальше »

Гольджи аппаратын Гольджи кешені, немесе клетка ішілік торлы аппарат деп те атайды. Гольджи аппараты көптеген цистерналар, көпіршіктер, табақшалар, түтікшелер, дорбашалардан тұратын жиынтық. Микроскоппен қарағанда Гольджи аппараты тор тәрізденіп көрінеді, дегенмен ол цистерналар, каналдар және вакуольдер жүйесі.

Көбінесе Гольджи аппараты 3 мембраналық элементтерден құралады: 1) жазық қапшықтар (цистерналар); 2) көпіршіктер және 3) вакуольдер.

Гольджи кешенінің негізгі элементі – диктиосомалар. Олардың саны әр клеткада бірден б ... Читать дальше »