Мақсаты: Тыныс алу жүйесі, оның жасқа байланысты ерекшеліктерін түсіндіріп, оқу бөлмелерінің ауасына қойылатын гигиеналық талаптармен таныстыру.

Сұрақтар:

... Читать дальше »

Мақсаты: Зәр шығару жүйесінің жасқа байланысты ерекшеліктерін түсіндіру. Жеке бас гигиенасы мен киім және аяқ киім гигиенасының талаптарымен таныстыру.

Сұрақтар:

... Читать дальше »

Мақсаты: Оқу-тәрбие процесін ұйымдастыруға қойылатын гигиеналық талаптармен таныстыру.

Сұрақтар:

... Читать дальше »

Авитаминоз - ұзақ уақыт организмге қажетті витаминдердің біреуі не бірнешеуі жейтін тамақта мүлде болмай немесе жетіспейтін құнарсыз ас ішкендіктен пайда болатын организмнің ауру жағдайы. Кей кезде организмдердің витаминдерді сіңіру қабілеті нашарлағанда не жойылғанда байқалады.

Аккомодация – көздің сәуле сындыру күшінің әртүрлі қашықтықтағы заттарды айқын көруге икемделуі.

... Читать дальше »

Жоғары дәрежелі нерв қызметі туралы жалпы түсінік. Жоғары жүйке әрекетіне ми сыңарлары мен оның қыртысының қызметі жатады. Жоғары жүйке әрекеті адам организмінің сыртқы ортамен карым-қатынасының тиімді қалыптасуын зерттейді. Жоғары дәрежедегі қызметтер: ес, сана, ойлау, коңіл-күйі, үйқы, түс көру, гипноз т. с. с. ми сыңарлары мен олардың қыртысының негізгі қызметі болып есептеледі.
Мұғалімдер жоғары жүйке әрекетін жете түсіну арқылы балалардың мінез-құлықтарын біліп, оқыту, үйрету, тәрбиелеу жұмыстарын жөнге келтіріп, жан-жақты білімді, дұрыс дамыған жастарды тәрбиелей алады.
Жоғары жүйке әрекеті туралы ілімнің негізі болып шартты және шарттсыз рефлекстер болып табылады. И. П. Павлов барлық рефлекстерді екі топқа шартты және шартсыз рефлекстер деп болгені ... Читать дальше »

Сабақтың мақсаты. Анемия (қаназдық), веноздық және артериальдық гиперемия, қанағудың әр түрлерінде ұлпалардың макро- және микроморфологиялық өзгерулерін меңгеру.Препараттар арқылы қан айналу процесінің бұзылуының әсерінен ұлпалардағы өзгерістерді анықтау.

Жұмыс істеу орны. Кафедра зертханасы.

... Читать дальше »

Дәрілердің негізгі түрлері және оларды жануар ағзасына енгізу. Клиникалық зерттеудің негізгі әдістері.

Сабақтың мақсаты. Сұйық, жұмсақ және қатты пішіндегі дәрілерді дайындауды меңгеру барысында жиі қолданылатын дәрілік заттармен танысу.

Жұмыс істеу орны. Кафедра зертханасы, ауди ... Читать дальше »

Жануарлардың мүшелеріндегі ауруларды зерртеу және емдеу шараларын жүргізу.Гипарбиотикалық процесстер. Қабыну.

Жануарлардың мүшелеріндегі ауруларды зерртеу және емдеу шараларын жүргізу.

Сабақтың мақсаты. Негізгі патологиялық процестердің нақты ерекшеліктерін анықтау (атрофия, дистрофия ... Читать дальше »

Хирургиялық инфекция профилактикасы. Физиологиялық әдістер. Жарақат.

Сабақтың мақсаты: Қолды, операция алаңын, құрал-жабдықтарды, тігін және орама материалдарын  тазалау әдісін білу; операциялық құрал-жабдықтармен танысу және оның басты міндеттерін білу; физиотерапия әдістерімен танысу және онымен практикада меңгеру.

... Читать дальше »

Жұқпалы аурулармен ауыратын жануарлармен жұмыс істеу кезіндегі жеке әдістер.

Сабақтың мақсаты. Жұқпалы аурулармен ауыратын малдарға арналған арнайы бөлмелермен танысып, дәрілермен жұмыс істеу, жеке гигиеналық шарттарымен танысу және  жұқпалы аурулармен ауыратын малдармен жұмыс істегеннен кейін киімді зарарсыздандыру әдісін білу қажет.

... Читать дальше »

Вирустардың әсерінен болатын жұқпалы аурулар. Бактериялардың әсерінен болатын жұқпалы аурулар.

      Сабақтың мақсаты. Батериялардың әсерінен туатын аурулардың жалпы мңіздемесімен танысу, клиникалық белгілер мен аса тараған бактериоздармен профилактика жүргізу жүйесімен танысу.

... Читать дальше »

Гельминтоздардың  диагностикалық әдістері. Трематоздардың диагностикасы. Цестоздар диагностикасы. Нематоздар диагностикасы.

Сабақ мақсаты.  Жануарлар гельминтоздарының тірі және өлгеннен кейінгі диагностикасын қарастыру, әр түрлі жануарлардың нәжістерін алу әдістерін меңгеру, сонымен қатар қан, несеп, тері, көз бөлінділерін, асқазан құрамындағы заттарды алуды меңгеру және т.б.  нәжіс сынақтары мен жанарлардың басқа субстраттарын зерттеу кезінде  қолданылатын құралдар мен реактивтермен танысу.

... Читать дальше »

Протозойдты ауруларының диагностикасының әдістері. Пироплазмидоздардың диагностикасы. Кокцидиоздар диагностикасы. Трихомоноз диагностикасы. Акароздар диагностикасы.

      Сабақтың мақсаты. Протозооздардың өмірлік және өлгеннен кейінгі әдістерімен танысу.

  &n ... Читать дальше »

Сабақтың мақсаты.  Қан жағындысының фиксациясы мен дайындау технологиясын, олардың Романовский-Гимза әдісімен бояуын, боялған жағындыларды микроскоптың иммерсионды жүйесі арқылы зерттеу техникасын меңгеру. Пироплазмидтардың түрлерін олардың эритроциттардағы морфологиялық ерекшеліктерінің негізінде айыра білу.

Сабақты өткізу орны. Паразитология кафедрасының зертханасы.

... Читать дальше »

Сабақтың мақсаты. Кокцидиоздардың диагностикасының зертханалық әдістерін меңгеру.

Сабақты өткізу орны. Паразитология кафедрасының зертханасы.

Құрал-жабдықтар. Ит, тауық, үй қояндарының  нәжістерінің сынамалары;

... Читать дальше »

Сабақтың мақсаты. Трихомоноздың әлістемелік диагностикасын меңгеру.

Сабақ өткізу орны. Паразитология кафедрасының зертханасы.

Құрал – жабдықтар. Трихомонад культуралардың пробиркалары;

... Читать дальше »

Сабақтың мақсаты. Морфологиялық имаго мен тері асты, қарын және носоглоточных овод дернәсілдерді зерттеп, ІІ-ІІІ сатыдағы дернәсілдерді дифференциалдау, оқу тәжірибелік шаруашылықта қой оводының кошар қабырғасының имаголарды жинау әдістерін меңгеру, қойлардың бастарының терісін ашу техникасын меңгеру және мұрындағы және мұрын қуысындағы дернәсілдерді жинауды меңгеру, жануарлардың сифункулятоз және бовиколез  морфологиялық қоздырғыштарының жинау техникасын меңгеру.

Сабақ өткізу орны. Паразитология ... Читать дальше »

Сабақтың мақсаты. Саркоптоз, псороптоз және хориоптоз аурулармен ауырғанда жануарлардың тері қатпарларын алу әдістерімен зерттеуді меңгеру; Саркоптоидоз кезіндегі клиникалық көріністі, кенелердің морфологиялық ерекшеліктерімен олардың дифференциясын зерттеу.

Сабақ өткізу орны. Паразитология кафедрасының зертханасы, оқу шаруашылығы, виварий.

... Читать дальше »

Гигиенаның жекелеген мәселесі әр түрлі континенттерде өте ерте кездердің өзінде белгілі болса да, оның өз алдында бөлек ғылыми пән болып дамығанына 150 жылдай ғана уақыт өтті деп есептелінеді. Гигиена ежелгі Грецияда жастардың денешынықтыру тәрбиесі мемлекеттік сипатқа ие болған, сондықтан «гигиена» сөзі грек тілінен алынған. Guidelines — емдеу, денсаулық әкеледі деген мағына береді, прфилактика деген ұғым. 
Гигиенаның пән ретінде дамуына м.ғ.д., профессор Альфред Владиславович Мольков ерекше үлес қосты. Ол әуел ... Читать дальше »

Жүрек жұмысының көрсеткіштеріне жүректің систолалық және минуттық көлемі жатады. Жүректің систолалық немесе соққы көлемі дегеніміз — әр жиырылу кезінде сәйкес тамырларға жүректің ығыстырып шығаратын қанының мөлшері. Систолалық көлемнің шамасы жүректің өлшеміне, миокард күйіне және ағзаға байланысты. Салыстырмалы тыныштықтағы ересек сау адамның әр қарыншасының систолалық көлемі шамамен 70—80 мл- ді құрайды. Сөйтіп қарыншалар жиырылуы кезінде артериялық жүйеге қанның 120—160 мл көлемі келіп түседі.
Жүректің минуттық көлемі дегеніміз – жүректің өкпе өзегі мен аортаға 1 минутта ығыстырып шығаратын қанының мөлшері. Орташа минуттық көлем 3- 5 л құрайды.Жүректің систолалық және минуттық көлемі қанайналымның барлық аппаратының қызметін сипаттайды ... Читать дальше »

Тар жамбас – бұл жамбас сүйектерінің ауытқуы, негізгі себептері: қыз баланың жас өспірім және кезінде рахит, сүйек-буын туберкулезімен ауруы, жыныс мүшелерінің өсіп дамымауы, жамбас сүйектерінің жарақаттануы.жамбастың тарылуы деп оның барлық өлшемдерінің немесе бір ғана өлшемеінің қалыпты жамбас өлшемдерімен салыстырғанда 1,5 – 2 см не одан жоғары қысқаруын айтады.
Тар жамбас екі түрге бөлінеді:
1. Анатомиялық тар жамбас – жамбастың қандай да бір өлшемінің 1,5 – 2 см одан да жоңары қысқаруы.
2. Клиникалық тар жамбас – нәресте бас өлшемдерінің қалыпты жамбас өлшемдеріне сәйкес келмеуі.

... Читать дальше »

Жоспар

Кіріспе
1. Гиподинамия туралы түсінік
2. Гиподинамияның пайда болу себептері
3. Қазiргi әлемдегi гиподинамияның  өсуi
4. Қозғалыс төмендеуінің  салдары
5. Гиподинамияның алдын алу шаралары

Қорытынды
Пайдаланған ә ... Читать дальше »

Актиномицеттер (ескі атауы: сәулелі саңырауқұлақтар) – диаметрі 0,4-1,5 мкм-ге дейін жететін даму сатыларының кейбір стадияларында бұтақтанған мицелий құруға қабілеті бар бактериялар (кейбір ғалымдар актиномицеттердің бактериалды табиғатына байланысты саңырауқұлақтық мицелий аналогы – жіңішке жіпшелер деп атайды) тобы. Клетка қабырғасының типі бойынша Гр⁺ және ДНҚ құрамында ГЦ жұптарының мөлшері – 60-75%.

Ең кең таралған жері – топырақ: оның құрамында актиномицеттердің барлық туыс ө ... Читать дальше »

Жоғары сатыдағы актиномицеттердің мицелийі өте жақсы дамыған. Жіңішке гиф диаметрі — 0,1-1,0 мкм, ал айрықша жуан гифтер — 1,5 мкм-ге дейін жетеді. Тығыз агарланған қоректік орталарда (беттік егу) мицелийдің 3 типін анықтауға болады: субстратты, ауалы, субстрат алды немесе колониялар. Субстратты мицелий ортаның тереңдігінде дамиды және “тамыр жүйесі” қызметін атқарады. Оның жіпшелері қоректік заттарды өздеріне сіңіреді де колонияларға тасымалдайды, ал ол жерден ауалы мицелийге ауысады. Субстрат алды мицелийі агарланған ортаның бетінде дамиды және көлемі жағына үлкен жіне кіші колониялардың таралуы жүреді. Актиномицеттердің колониялары тығыз, көн тәрізді және ортамен тұтасып өседі. Ұсақ колониялар мөлшері — 0,5—2 мм, ал ірі колонияла ... Читать дальше »

Микроорганизмдердің өзара антагонистік әрекеттесуі микробтардың бір түрінің қандай да бір жолмен басқа микроорганизм түрінің дамуын немесе өсуін тежеумен сипатталады.

Бактериялардың, стрептомицеттердің, зең саңырауқұлақтарының антагонисттік қасиеттеріне зерттеушілер сонау XIX ғасырда мән бере бастады. Алайда, бұл болжамдар бірлеспеген кездейсоқ сипатта болды, бұл құбылыстың сол кезеңде практикалық қолданыста болмауы ... Читать дальше »

Байырғы дәуірден бастап емдік мақсаттармен жануарлардың әр алуан мүшелерін, талшықтарын және бөлінулері пайдаланылған. Бірақ бұл қолданыс бастапқыда діни-мистикалық сипатта болды.

Тек 19 ғасырда физиология саласындағы тамаша жаңалықтардың ашылуынан, ішкі секреция бездерінің ашылуы мен экспериментальды медицинаның пайда болуынан кейін жануарлар тегіндегі дәрілік заттарды қолданудың жаңа дәуірі басталды.

... Читать дальше »

Гипофиз гормондары

Алдыңғы бөлік:

1. Соматотрофты — ақуыз — өсу гормоны

2. Адренокорт ... Читать дальше »

Кептірілген мүшелерден препараттарды өндіру бірнеше кезеңге бөлінеді.

1. Шикізатты бөтен қоспалардан (ластанулардан) және бөгде талшықтардан тазарту. Бұл жұмыс негізінен су, қайшы, ланцет және т.б. көмегімен қолма-қол жасалады.

2. Арнайы ет тартқыштарда ұсату.

... Читать дальше »

Гормондар деп қан мен лимфаға немесе қандай да бір қуысқа шығу жолдары арқылы бөлінетін ішкі секрециялық бездер қызметінің өнімдері аталады.

Химияның жетістіктері арқасында гормоналды заттар тек қана ішкі секрецияның белгілі бір бездері қызметі өнімі ретінде ғана емес, табиғатта кеңірек кездесетінін атап көрсетті. Мысалы, экстрогендер сияқты арнайы заттар тек қана әйел жыныс бездері ғана емес, ерлер жыныс бездерімен де өндіріледі. Одан әрі, құрылымы мен әрекеті бойынша оларға ұқсас қосылыстар әр алуан өсімдіктерден табылған (хмель, картоп, қызыл ... Читать дальше »

Ферментация үдірісі аяқталғанда дақылды суйықтықтың құрамында микроағзалар, қоректік ортаның қалдықтары, еритін және ерімейтін заттар болады. Микроағзалардың өнімдері, немесе дақылды суйықтықта ерітілген, немесе микроағзалардың жасұшаларының ішінде орналасқан олардың метаболиттері биосинтездің ақырғы өнімі болу мүмкін. Осы жағдайлардың бәрінде ақырғы өнім алу үшін микроағзалардың жиынын дақылды суйықтықтан бөліп алу керек. Дақылды суйықтықтар – ұқсас физико-химиялық қасиеттері бар күрделі қоспалар. Ерітілген минералды тұздар, көмірсулар, ақуыздар және басқа органикалық заттардан басқа осы дақылды суйықтықтардың құрамында полидисперстік коллоидтық бөлшектер бар. Осы суспензиялардың дисперстік фазасы микроағзалардың мицелияларынан және жасұшаларынан, қатты бөлшект ... Читать дальше »

1929 ж. Америка физиологі Уолтер Кэннон ішкі ортаның, организмнің басты – басты биологиялық көрсеткіштерінің (константалардың) тұрақтылық дәрежесін белгілеу үшін гомеостаз деген жаңа термин ұсынды. Гомеостаз деп қан көлемі мен құрамының және физикалық, химиялық, биологиялық қасиеттерінің тұрақтылығы, яғни барлық биологиялық константаларды (артериялық қан қысымы, дене температурасы т.т.) айтады.

Жасушалардың тіршілігіне байланысты және олардың айналадағы табиғи құбылыстарымен ойдағыдай қарым қатынас жасауы әрдайым гомеостаздың сақталуына қа ... Читать дальше »

Бүйрек — Зәр түзе отырып, қаннан шығатын бөлінділерді сүзетін, арқа жотадан төмен орналасқан, асбұршаққа ұқсас үлкен мүше. Оның жоғары полюсінде эндокрин бездері -қыртысты және ми қабатынан тұратын бүйрек асты бездері орналасқан.Адам бүйрегінің массасы-150 г. Бүйрек ұлпасы сыртқы қоңырқай түсті қыртысты қабаттан және ішкі бозғылт түсті ми затынан тұрады.Ми затында ұштары бүйрек астауына бағытталған пирамидалар орналасқан.Бүйректің ішіндегі қуыс бүйрек астауы деп аталады.Бүйректе түзілген несеп жинағыш түтікшелер арқылы астауға келіп, одан зәрағар бойымен қуыққа жиналып,зәр шығару өзегі арқылы сыртқа шығады. Бүйректің ерекшелігі қанмен жақсы қамтамасыз етілуі: бүйрек арқылы тәулігіне 1500-1700 л қан ағады.Бұл дегеніміз — әрбір 5 минут сайын қан тамырлары ар ... Читать дальше »

Жүрек — іші қуыс бұлшықетті мүше. Ересек адам жүрегінің салмағы 250-300 грамм. Жүрек кеуде қуысының сол жағына таман орналасқан. Оның дәнекер тканінен түзілген жүрек қабы қаптап тұрады. Жүрек қабының ішкі беті жүректі ылғалдайтын және жиырылу кезінде үйкелісті кемітетін сұйықтық бөліп шығарады. Жүрек бұлшықеті (гр. myocardiummys — бұлшықет, kardia — жүрек) — жүректің жүрекшелері мен қарыншаларының бұлшықет қабығы (миокард). Жүрекшенің бұлшықет қабығы беткей және терең ет қабаттарынан тұрады. Беткей ет қабатының кардиомиоциттері көлденеңінен орналасады. Ол оң және сол жүрекшелерді сыртынан қаптап, оларға ортақ қабат болып келеді. Терең ет қабаты әрбір жүрекшеде жекелей орналасады. Бұл қабаттың кардиомиоциттері ұзынынан орналасады. Жүрек қарыншал ... Читать дальше »

Бауыр(hepar) — 1) ең үлкен ас қорыту безі. Омыртқасыз жануарларда бауыр ас қорыту және қоректі сіңіру процестеріне қатынасады, сондай-ақ, онда май, көмірсу жиналады. Омыртқасыздардың бауырын кейде бауыр-ұйқы безі деп те атайды, себебі ол омыртқалы жануарлар мен адамның ұйқы безі бөлінетін затқа ұқсас секрет (бездердің бөліп шығаратын заты) шығарады. Омыртқалы жануарлар мен адамда бауыр — күрделі орган, ол организмдегі зат алмасу процесіне қатысады әрі онда ас қорыту сөлдерінің бірі — өт түзіледі. Оның ересек адамдардағы орташа салмағы 1,5 — 2 кг. Бауыр іш қуысының оң жақ жоғарғы бөлігіне орналасқан. Бауырдың көк етке жанасып жататын жоғарғы дөңес, төменгі ішкі (висцеральдық) беттері бар. Бұлар бауырды оң(үлкен) және сол(кіші) бөліктерге бөледі. ... Читать дальше »

Ұйқы безі (поджелудочная железа) (лат. pancreas — үйқы безі) — сыртқы және ішкі секреция безі. Сыртқы секреция безі ретінде ол ас қорыту ферменттеріне бай үйқы безі сөлін бөледі. Сонымен қатар, үйқы безі аралшықтарының жасушалары инсулин гормонын қанға бөледі. Сыртқы секреция без бөлігі құрылысы жағы- нан көпіршікше-түтікше бездерге жатады.

Бездің сөл бөлетін соңғы бөлімі көпіршік тәрізді болады. Олардан шығатын шығару өзектері негізгі без өзегін түзеді. Ұйқы безінің өзегі он екі елі ішекке ашылады. Ұйқы безінің эндокринді бөлігін па ... Читать дальше »

Көз — оптикалық жүйе. Жарық адамдардың айналадағы нәрселерді көруіне мүмкіндік беретін энергияның бір түрі. Алайда көру арқылы ғана біз қоршаған әлемді танимыз. Көру мүшесі – біздің көзіміз.

Көз өзінің құрылысы жағынан оптикалық жүйе ретінде фотоаппаратқа ұқсас, бірақ көздің оптикалық жүйесі әлдеқайда күрделі. Адам көзінің пішіні шар тәрізді, шамалы қысыңқы , диаметрі 23-25 мм. Көз сыртқы жағынан үш қабықтан қапталған . Сыртқы ақ түсті қатты және мықты қабығы склера немесе ақ қабық деп аталады. Ол көздің ішін механикалық зақымданудан ... Читать дальше »

Көмей , көмекей (larynx) – адам мен құрлық омыртқалы жануарларының шеміршек, ет және сіңірден тұратын тыныс алу жолының бастапқы бөлімі. Құйрықсыз қосмекенділердің, кейбір бауырымен жорғалаушылардың, көптеген сүтқоректілердің және адам К-інің ішкі бетінде бір-бірімен бұрыштасып орналасқан қатпарланған – дыбыс сіңірі болады. Ол фиброзды эластик. тіннен тұрады және кілегейлі қабықпен қапталған. Көптеген сүтқоректілерде (мыс., кит тәрізділерде) дыбыс сіңірі болмайды, ал кейбір маймылдарда ол шала дамыған. Дыбыс сіңірінің бір-біріне тиіп, аралары тарылып және тербелуінен дыбыс пайда болады. Дыбыстың биіктігі ауа тербелісінің жиілігіне және дыбыс сіңірінің керілуіне байланысты.  ... Читать дальше »

Изоферменттер немесе изоэнзимдар — бұл ферменттiң бiр реакциясын катализдейтiн көптiк формалары, бiрақ субстратқа, катализделетiн (белсендiлiк ) реакцияның максимал жылдамдығына, электрофоретиялық қуаттылығына немесе реттегіш қасиеттерінің жақындығына,жеке алғанда физикалық және химиялық қасиеттері бойынша бiр-бiрiмен айырмашылығы болады.  Изоферментттер бір ферменттің әр түрі,тек полипептидтік құрылысында ғана бір бірінен айырмашылығы, өзгешелігі болады.  ... Читать дальше »

Изофермент дегеніміз – (грек тілінен аударғанда isos – тең, бірдей және фермент деген сөзден шыққан) —  бір ферменттің әр түрі, олардың полипептидтік құрылысында бір-бірінен айырмашылықтары, өзгешеліктерінің болуы. Олар бір түрге жататындардың ағзасында немесе жеке клеткасында кездеседі, олардың катализдік активтілігі әр түрлі болады. Изоферменттер немесе изоэнзимдар — бұл ферменттiң бiр реакциясын катализдейтiн көптiк формалары, бiрақ субстратқа, катализделетiн (белсендiлiк ) реакцияның максимал жылдамдығына, электрофоретиялық қуаттылығына немесе реттегіш қасиеттерінің жақынд ... Читать дальше »

Қанның ферменттік жүйелерінің тұқым қуалау арқылы қамтамасыз етілген полиморфизміизоферменттер деп аталатын бірдей немесе өте жақын функциялық белсенділікке ие болатын ферменттердің көптік молекулалық пішіндерінің бар болуымен байқалады. Бір индивидуумның клеткаларында әр түрлі изоферменттердің көптеген саны болуы мүмкін. Ферменттердің белсенді аймақтарын табатын арнайы әдістер арқылы көп компоненттік белоктар жүйелерінен бірыңғай фракцияларды бөлу мүмкін болды

... Читать дальше »

Дарвиннің эволюциялық теориясына сәйкес түрдің генотипі табиғи сұрыпталудан өтеді, оның барысында қоршаған ортаға бейімді гендер сақталып қалады, ал бейімді еместері – бірнеше ұрпақтан кейін жойылып кетеді. Ғалымдар аллельдер варианттарының болуын бір-біріне қарама-қарсы екі көзқараспен түсіндіреді. Селекционерлер (сұрыпталу теориясының жақтаушылары) Дарвиннің теориясына сәйкес әрбір аллель түрдің өмір сүруге бәсекелестік кезінде не пайдалы не пайдасыз болады және дер берілген локуста екі альтернативті аллельдердің болуының келесідей екі себебі бар дейді. Біріншісі, полиморфизм эволюцияның  аралық сатысы болып табылып, оның барысында бір аллель екінші аз пайдалы аллельдердің орның бірте-бірте басуы мүмкін; саны бойынша тұрақты популяцияда әр дарабас ке ... Читать дальше »

Жоғарыда тек бір локустың көптік аллельдігі нәтижесінде түзілетін изоферменттер қарастырылды. Ондай аллельдер бастапқы геннің мутациясы нәтижесінде түзіледі, яғни дивергентті эволюция жолымен. Ал көптеген локуспен түзілетін изоферменттер болса – олар да дивергенция нәтижесінде түзіледі, бірақ олардың түзілуі тағы екі сатыны қажет етеді. Оны келесідей жазуға болады:

1. бас ... Читать дальше »

Соңғы кездері селекцияның негізгі құралдарының бірі болып табылатын генетикалық маркерлер организмнің тұқым қуалаушылық конституциясын бағалауда аса маңызды роль атқарады. Генетикалық маркерлер деп геномдағы локализациясы белгілі генді айтады. Ол генді анықтай отырып басқа гендерді де анықтауға болады /2/. Алайда зерттеушілер ген-маркердің өзімен емес, оның айқын байқалатын сандық белгі ретінде көрінетін фенотиптік көрінісімен жұмыс жасайды. Бұндай белгі сәйкес генді  және сонымен тіркескен басқа да гендерді анықтау факторы ретінде пайдаланыла алады.

... Читать дальше »

Изоферменттердің номенклатурасы Халықаралық биохимиялық номенклатура комиссиясында (IUPAC-IUB Commission on biochemical nomenclature) құрастырылып, бекітілді /10/. Бұл номенклатура бойынша бір түрдің дарабастарынан бөлініп алынған, бірдей субстраттық активтілікке ие барлық белоктар «ферменттердің көптік молекулалық формалары» деп аталады. Ал «изофермент»  немесе «изозим» терминдерімен ферменттердің тек генетикалық детерминацияланған көптік формаларын ғана айтады.

Көбіне изоферменттер мен олардың реттеуші ... Читать дальше »

Изоферменттерді гельде электрофорез арқылы бөлгеннен кейін оларды гистохимиялық әдістермен айқындайды. Қазіргі кезде изоферменттерді бояудың көптеген әдістері бар. Олардың барлығының негізі: ферменттердің субстратпен байланысу нәтижесінде түзілген қосылыс бояғышпен ерімейтін комплекс түзіледі, ол гельде бойалған жолақтар түрінде көрінеді. Ол өз кезегінде изоферменттердің гельдегі орналасуын анықтауға мүмкіндік береді:

1)                 ... Читать дальше »

Mycobacterium tuberculosis, Mycobacterium bovis, Mycobacterium avium бактериалды массасынан ЛПС – ді O. Westphal бойынша сулы – фенолды әдіспен бөліп алынды. M. tuberculosis, M. bovis және M. avium дақылдарынан ЛПС шығуы сәйкесінше 2,2 – 3,5 мг құрады. Ал, M. bovis пен  M. avium бактерияларында ЛПС ерітінділері сәйкесінше 97,1 және 96,6% көмірсуды ... Читать дальше »

Көк-жасыл балдырлар — өте ертедегі  хлорофил топтағыш организмдер. Балдырлардың басты ерекшелігі — олардың клетка құрылысында, клетканың қарапайым жіктелуі, ядроларының болмауы, прокариоттарга жатқызады /1-4/. Әдетте, осындай олардың қасиеттері, хлорофилінің болуы және фстосинтездің негізінде өттегінін, бөлінуі, оларды балдырлармен біріктіреді. Сондықтан, организмдердің өзіндік топтары осы уақытқа дейін көк-жасыл балдырлар -цианобактериялар деп аталады.

Балдырлар тіршілігінде ортаға заттардың бөліуінің мақызы зор. Сокдай-ақ, бұл ... Читать дальше »

Табиги судағы ерігіш органикалық заттардың қосындысы күрделі қоспалардан тұрады. Балдырлардын, клеткадан тыс өнімдерінің химиялық табиғатын үш топқа бәледі:

Азоттық заттар алмасуының әнімдері;

Кәмірсулардық алмасуының әнімдері;

... Читать дальше »

Мутация — генетикалық материалдың кенеттен табиғи немесе жасанды түрде өзгеруі салдарынан, организмнің қандай да бір тұқым қуалайтын белгілерінің өзгеруі. Табиғи өзгерістер (гендегі және хромосомадагы) физикалық және химиялық әсер ету арқылы пайда болады. Мутагендер — мутацияның жүруіне әсер ететін заттар. Мутагендерге әсер етуші сыртқы әсерлер физикалық, химиялық және биологиялық (вирустар) факторлар тірі организмдерге әсер етіп мутация жиілігін (әжептәуір жоғарылатады) және спонтандық мутация деңгейін әжептәуір жоғарылатады.

Физика ... Читать дальше »

Кәсіптік патология (проф.патология) – клиникалық пән, этиологиясын, патогенезін, клиникалық суретін, емін және кәсіптік ауруларды алдын алу сұрақтарын зерттейді. Профпатология басқада клиникалық пәндермен тығыз байланысты, сонымен қатар еңбек гигенасыменде.

Жұмыскерлердің денсаулығына жағымсыз әсер ететін өндірістік әсерлер әрқилы. Олардың әсерлерінен тек КА ғана емес, сонымен қатар кәсіптік жарақаттанулар да кездеседі.  Соңғыларына өндірістің аумағында немесе тікелей жұмыс орнында тіндер мен ағзалардың механикалық, термиялық, химиялы ... Читать дальше »

Тербеліс ауруы – клиникалық симптомдарының полиморфтылығымен және ағымының ерекшеліктерімен ажыратылатын, кәсіптік аурулар. Негізгі этиологиялық факторлары өндірістік вибрация. Тербеліс ауруы көбінесе машинаны құрайтын жұмысшыларда, металлургиялық, құрылысты, авиа- және кеме құрылыстарндағы, тасты өндіретін құрылыстарда, ауыл шаруашылығымен айналысатындарда, көлік және ауыл шаруашылығының басқада салаларында қызмет ететін жұмысшыларда кездеседі.

Соққылы немесе айналмалы әсерлі қол механизімінің аспаптарымен жұмыс істейтін жұмысшылар в ... Читать дальше »

Лазерлі құрылғылар, күшті жарық көзі болып табылады, оптикалық диапазондағы электромагниттік сәулелермен,  ол қалыпты жарық көздерінен монохромдылығымен, когеренттілігмен, сонымен қатар күн сәулесінен бөлінетін энергияға тең 109 Вт көлеміндегі энергияның жоғарғы қарқындылығымен бөлінуі.

Лазерлі сәулелермен сәулелену кезінде ағзада, мүшелерде, тіндерде, тірі жасушаларда дамитын, биологиялық нәтиже, лазерлі сәулелердің арнайы ерекшеліктеріне жатады.

... Читать дальше »

Электромагниттік радиотолқындар әсерінің адам ағзасына әсері. Физикалық сипаты бойынша электромагниттік толқынды сәулелер (ЭМС) бір бірімен байланысқан, электрлік және магниттік алаңдарда  уақыты бойынша өзгеретін, және бір бірімен әсері, электромагниттік алаңды түзеді. ЭМС толқындардың жиілігі және ұзындығымен сипатталады. Электромагниттік толқындар жиілііг герцпен өлшенеді(Гц). 1 Гц секундтағы тербеліске өлшенеді. Герцтің туындыларына жатады: килогерц (кГц) = 1000 Гц, мегагерц (МГц) = 106 Гц және гигагерц (ГГц) = 109 Гц құрайды.

Радиосәул ... Читать дальше »

Қалыпты атмосфералық қысым 1013 гПА(760 мм.сын.бағ.) құрайды. Ағзадағы сұйықтық пен газдағы қысымға сәйкес келуіне байланысты қалыпты жағдайларда адам қоршаған ортаның қысымын сезбейді.

Кессондық (декомпрессиондық) ауру.  Жоғарғы қысымды камераларда емдеулер мен операциялар кезінде, кессонды жұмыстағы, су асты жүзулері кезінде, су асты үйлеріне түсу кезіндегі өндірістік орындардағы  адамдар жоғары газ қысымының ... Читать дальше »

Хлордың органикалық  қосындыларын  ауыл шаруашылығында инсектофунгицид түрінде қолданады. Олар кеңінен тараған және жалпы улылық әсері бар. Аэрозол, дүст, эмульсия және ерітінді түрінде қолданады.

Көбінесе хлориндан, гептахлор, хлортен, полихлоркамфен, гексахлорбензолдың  тәжірибелік маңызы зор.

... Читать дальше »

Шаңды бронхит (ШБ) — құрылымды өзгерістер мен перибронхиалды қабынулардың дамуымен ірі дисперсті шаңдардың әсерінен пайда болатын  баяу үдемелі эндобронхит. Кейбір шаңдар пневмокониозға қарағанда жиі сүлелі бронхиттің дамуын тудырады. Бұлар құрамында аз мөлшерде кварцтары бар дөрекі дисперсті шаңдар (цемент, өсімдік, ағаш). Сүлелі эндобронхитті ең алдымен бронх ағаштарында орналасқан шаңдар тудырады. ШБ дамуында құрамындағы SiO₂ қарағанда шаңның мөлшерінің маңызы зор.

Шаңды бронхитті дамуына сыр ... Читать дальше »

Асбестоз. Этиопатогенезі. Асбест шаңдарынан туындайтын пнемокониозды асбестоз деп атайды. Асбест дегеніміз талшық құрылымдағы минерал, химиялық құрамына сәйкес  магний мен темірдің және көбінесе кальций мен натрийдің гидросиликаты болып табылады. Асбесттің әрқилы түрлері кездеседі, олардың ішінде өндірісте серп ... Читать дальше »

Бауырдың зақымданулары кезіндегі клиникалық улануларға гепататропты әсерлері бар улар жатады. Гепататропты әсерлері бар заттарға келесі топтың қосындылары жатады: Хлорлы көмірсутектер – хлороформ, дилоратан, тетрахлоэтан, дихлордифенин, трихлоэтан (ДДТ). Бұл заттар металды заттарды майсыздандыру үшін, пластмассаны шығаруда, май, тері, лакты бояғыш, текстилді, резиналы өндірістерді, смола, каучук, резиналарды еріту кездеріндегі еріткіш заттар ретінде кеңінен қолданылдады.  Хлорлы көмірсутектердің кейбір түрлері наркоз ретінде қолданылады. Төрт хлорлы көмірсутегі өрттерді сөндіру кезінде кеңінен қолданылады. Дихлорэтан химиялық фармацевтикалық өндірістерде кеңінен қолданылады. Сонымен қатар ауыл шаруашылығында зиянкестерді жоюда, дезинфекция және дезинсе ... Читать дальше »

Су жүргізер тіршіліктің тамырын,
Су жоқ болса тіршілік тамам бауырым
Судың біздер біле тұра маңызын,
Көп болған соң ұмытамыз қадірін.

Тұрсынзада Есімжанов. (1, 88 бет)

Тірі және өлі табиғатта жүретін түрлі процестер мен құбылыстардың адам тіршілігіне жұмсалатын заттардың ішінде судың маңызы зор. Мұздарды, батпақтарды қосып есептегенде, жер бетінің 77,5% — ын су алып жатыр. Су қорларына – мұхиттар, теңіз, өзен, көл, жер асты сулары, мұздықтар, атмосферадағы ылғал к ... Читать дальше »

1. Су ортақ әлеуметтік және табиғи ресурс болып табылады, ол бірінші кезекте ауыз су мен тұрмыстағы қажеттіліктер, азық-түлік пен оны өндіру (суармалы егістік), адамдардың денсаулығын сақтау, әсіресе жағдайы нашар халықтың жұмыспен қамтылуы және әл-ауқаты, экологиялық талаптар, өсімдіктер мен жануарлар дүниесін сақтау және дамыту үшін пайдаланылуы қажет.

2. Су ынтымақтастық мақсатында қызмет ету және ешқашан жанжалдарға себепші болмауы тиіс.

... Читать дальше »

Су қауіпсіздігі бағытындағы бірлескен іс-әрекеттер — 6-шы Дүниежүзілік Су Форумының кездесуіне арналған

Халықаралық конференциясының қорытынды құжаты

Конференцияға қатысушылар 6-шы Дүниежүзілік Су Форумына дайындық ретінде және Дүниежүзілік Су Кеңесінің маңызды басымдылықтары мен БҰҰ Мыңжылдығын Дамыту Мақсаттары бағ ... Читать дальше »

Мазмұны:
1. Имунитет дегеніміз не?
2. Оны зерттеген ғалымдар
3. Қорғаушы заттар, антидене
4. Жасанды және туа пайда болған иммунитет, иммунитеттеу
5. Лимфа жүйесі

Иммунитет (латынша іm-munіtas – босап шығу, арылу, құтылу), Биологияда – организмнің антигендік ... Читать дальше »

Бауырымен жорғалаушылар жер бетінде тіршілік ететін, жоғарғы сатыдағы омыртқалылар.

Дөңгелекауыздылар, балықтар, амфибилер көбінетіршілігі сумен тығыз байланысты, төменгі сатыдағы омыртқалылар болса, рептилилер, кұстар және сүтқоректі жануарлар құрлық татіршілік ететін жоғарғы сатыдағы омыртқалылар. Бұлардың ішінде тіршілігінің көп уақыты суда өтетін түрлері де бар, бірақ ол су ортасында тіршілік етуге бейімделген екінші белгі болып саналады. Оны палеонтологияның, эмбриологияның, және экологияның көптеген мәліметтері дәлелдеп отыр.

... Читать дальше »

Астанада театрға барған Мәдениет министрі Мұхтар Құл-Мұхаммед сұхбат берді. Шыңғыс Айтматовтың әйгілі шығармасынан кейін тебіренген министр мырза не деді дейсіз ғой?
«Эротика сахнаға шығып жатса, несі бар? Жеңіл эротика әрқашан да көрермендерге де, актерлерге де қызық деп ойлаймын», – деді. Дұрыс-ау, солай ойласын. Бірақ министріміз осылай деп тұрған соң, бұдан былай театр сахнасын «жеңіл эротика» басып кетпесіне кім кепіл? Кім «авангард» болғысы келмесін?

Құдайға шүкір, әзірге қазақ театрына « ... Читать дальше »

Әдемі көркімен, жанға жайлы нәзік табиғатымен есте қалатын Алматы, бүгінде әр адамның жүрегінен жылы орын тапқан болар, сірә?! Онсыз да әсем әнімен баурап алатын Алматы, күн өткен сайын құлпыра түскендей. Бұл қаланың тарихи, табиғи және мәдени орны да ерекше екені сөзсіз. Жетісудың еркесіндей елітіп әкетіп, арманды арманға жалғайтын да осы – Алматы. Алайда қазіргі Алматымыздың жағдайы қалай? Қаламыз жылдан жылға қарқынды дамып келеді. Оның дәлелін өзіміз де көре аламыз. Халықтың тұрмыс-тіршілігі, экономикалық жағдайы, шаһардың даму процесі де айтарлықтай жақсы болмаса, жаман емес. Сонымен қатар, Алматы – жаңа мүмкіндіктер мекені болып та саналады. Осында көптеген саяси, мәдени іс-шаралар өткізіліп те жатыр. Жастардың көбісінің жаңа өмірге қадам басуын ... Читать дальше »

Атырау облысының тоқсан екі жастағы тұрғыны  Абдулла Әбдірахманов, 1951 жылы  Мағжан Колымдағы лагерде  аштық пен аурудан көз жұмды деп жаңа деректі жайып салды. Ақсақалдың айтуынша, ол өзі де сол күзде  ақынмен бірге жазасын өтеген көрінеді.  “Мағжан Жұмабаев жерленді” деген жерді іздеген қазақстандық экспедиция құрамында журналистерден өзге ақынның туыстары мен 92 жастағы Абдулла Әбдірахманов та болды. Ақсақал Мағжанмен бірге жазасын өтеген Сусуман ауданы  Магаданнан 700 шақырым қашықтықта. Бірақ қария сыр берген жоқ. Өйткені ол халық жауы атанған ақынның елуінші жылдардың  басына дейін өмір сүргенін дәлелдеуге міндетті еді.

Туған жері қазіргі Шығыс Қазақстан облысының Абай ауданындағы Шыңғыстау бөктерінде 1858 ж. шілденің 11-де дүниеге келген. Оның әкесі Құдайберді Құнанбайдың үлкен бәйбішесі Күнкеден туған, Абаймен әкесі бір, шешесі бөлек. Шәкәрім сонда Абайға немере іні болып келеді.

Құдайберді отыз жеті жасында дүниеден өткенде, атасы Құнанбайдың тәрбиесінде болған Шәкәрім жетімдік тауқыметін тарта қоймаған. Өзінің «Мұтылғанның өмірі» атты ғұмырнамалық өлеңінде бес жасында ауыл молдасынан сабақ ала бастағанын жазады. Атасы оның көңіліне қаяу түсірмей, бетінен қақпай, еркелетіп өсіреді: ол жөнінде ақынның өзі: «қажы марқұм мені „жетім» деп аяп, қысып оқыта алмай, жетімді сылтау етіп, ойыма не келсе, соны істеп ғылымсыз өстім» деп өкіне е ... Читать дальше »

Жұмабаев, Мағжан Бекенұлы (1893-1938) – қазақ әдебиетінің көгіндегі ХХ ғасырдың басында жарқырай жанған жарық жұлдыздарының бірі, текті ақыны.
Туған жері бұрынғы Ақмола губерниясының Ақмола уезіндегі Полуденовский болысы (қазіргі Солтүстік Қазақстан облысы Булаев ауданы). Әкесі Бекен (Бекмағанбет) орта дәулетті, өзінің әділдігімен, адамгершілікті парасатымен ел арасында беделі жоғары адам болған. Соған орай оны бір сайлауда болыс етіп сайлаған көрінеді.

Ауыл мұғалімінен хат танып, сауат ашқан Мағжан 1905 жылы Қызылжардағы медресеге оқуға түсіп, оны жақсы үлгіріммен аяқтайды. Бірақ бұл оқу білсем, көрсем деп ілгері ұмтылған жас талапты онша қанағаттандырмайды.
Ол оқу іздеп енді Уфаға аттанады. Сонда өзінің білім беру дәрежесінен Жоғары ді ... Читать дальше »

17 ғасырдың музыкалық мәдениеті.
17 ғасыр операсы.
Музыкалық мәдениет тарихында 17 ғасырды шекара ретінде қарастыруға болады : онда алдағы ғасырлардағы өнер шоғырланды, және бұдан былай жаңа музыкалық жанрлар мен түрлер бас алады. 17 ғасырда шіркеу және сарай музыкасының ұзаққа созылған бөлінісі, салалануы аяқталып, опера жанрының тууы осымен тығыз байланысты.
Опера – синтетикалық өнер түрі – театр, поэзия, би, музыканы біріктірген. Опера ықпалы 17 – 18 ғғ. музыкалық шығармашылығына тарады. Оның ішінде аспаптық музыканың жаңа жанрлары пайда болды : увертюра, оркестрлік және балеттік сюита; симфонияда операға драматургия және бейнелер мінезімен ұқсас боп қалыптасты. Тіпті діни музыкаға – оратория мен кантатаға – опералық ... Читать дальше »

60- жылдардың ортасында бұрынғы Одақ бойынша көптеген халықтардың халықтық-сахналық биі дамыды, көптеген кәсіби халықтық ұжымдарпайда болды. Қазақстан да бұл қатардан қалыс жоқ. Алматыда екі тұрақты ұжым: Мемлекеттік ән-би ансамблі мен «Гүлдер» эстрадалық- би ансамблі құрылды.
60-жылдарда қазақ би сахнасы шеберлерінің қызметі ұдайы жетілдіріледі және байытылады. Ол осы заманға ұлттық хореографияның ерекшелігіне түрліше көзқарасқа тойтарыс берумен алуан түрлі шығармашылық ұмтылыстардан және ізденістерден пайда болды. Сөйтіп ... Читать дальше »

№ 40 соль- минорлық симфония.
Соль- минрлық симфония ең танымал шығармалардың ішіне кіреді. Моцарттың симфонияларының ішіндегі ең эмоционалды, лирикалық- драмалық деуге болады.
Бірінші бөлімде кіріспе жоқ. Бірден негізгі партияның ба ... Читать дальше »

Айманов Шәкен Кенжетайұлы (1914-1970) – қазақтың әйгілі әртісі, режиссер. Қазақстанның халық әртісі, Қазақстан Республикасы Мемлекеттік сыйлығының лауреаты. КСРО Халық әртісі, КСРО Мемлекеттік сыйлығының лауреаты.
Туып өскен жері Павлодар облысының Баянауыл ауданы. Топырақ бұйырған жері Алматы қаласы. Орта мектеп бітірген соң (1928), Семейдегі педагогикалық техникумға оқуға түскен. Осы кезден бастап театр өнерімен әуестеніп, 1933 жылы Қазақ драма театрының құрамына алынады. Осы театр сахнасында жиырма жылдай еңбек етіп, әртістік ... Читать дальше »

Айтыс – қазақтың ауызекі әдеби – музыкалық өнерінің көлемді және аса құнды салаларының бірі. Ол – суырып салма ақындық өнерінің жемісі боп табылады. Айтыста халықтың әдет – ғұрпы, тұрмыс – салты, дүниетанымы, эстетикалық, рухани, философиялық және әлеуметтік көзқарасы, қалыптасу тарихтары байқалады. « Ең алғаш тұрмыс – салт жырлары «Жар – жар» мен «Бәдіктен» бастау алып, сан алуан асу – кезеңдерден өтіп кемелдене жетілген айтыстың алғашқы үлгілері көпке ортақ жаттанды өлеңдерден тұрса, кейінірек өз жанынан шығарып айтылатын суырыпсалмалылық сипаты басым болып отырады… Айтыстың көтерілетін тақырыптары сан алуан. Егер де айтыстың ең ежелгі түрі – «Бәдік» айтыстың негіз ... Читать дальше »

Арқаның күйшілік мектебі — шертпе мәдениетінің алтын қазығы деуге тұрарлық үлкен мектеп. Себебі, Арқа иісі қазақтың тарихи ортақ мекеніне айналған, үш жүздің еншісі бөлінбегенін айғақтап тұрған қасиетті Ұлытау да осында. Домбырасымен «Ақсақ құланды» толғаған күй атасы — Кетбұғы өмір кешкен Жошы ұлысы да Арқа өңірінде дәурендегені шежіреден аян. Нелер балбармақ домбырашылар өмір кешкен Сарыарқа жерінде күй дегенде алдымен аузымызға абыз Кетбұғыдан бөлек керей батыры–Байжігіт, арғынның аты аңызға айналған ақылманы – Тәттімбет сері түседі. Осылардың ішінде Арқа мектебінің басында тұрған тұлға сөз жоқ, Тәттімбет екені даусыз.
... Читать дальше »

Аронұлы Сүйінбай (1815 — 1898) – қазақтың әйгілі ақыны, айтыс өнерінің майталман жүйрігі. Туып өскен жері Алматы маңы, Жамбыл ауданына қарасты Қарақыстақ елді мекені. Осы өңірден топырақ бұйырған. Шыққан тегі Ұлы жүз Шапырашты тайпасының ішіндегі Екей руы. Шежіре дерегі бойынша арғы атасы Күсеп дәулескер қобызшы болған. Күсептен Арон, одан Сүйінбай туған. Сүйінбайдан туған Малыбай, Бағыжан, Жетібай есімді балаларының ұрпағы өсіп өнген.
Сүйінбайдың ақындық дарының алтын бесігі халқының ежелден қалыптасқан өнерпаздық дәстүрі. Әсіресе, ел ішінің сөз өнерін әспеттеген ұлы дәстүріне жастайынан ерте ұштап, төңірегіне ерте танылады.

Ел аузында айтылатын:

... Читать дальше »

Жоспар:
1. Қазақтың ән өнері.
2. Сал-серілік өнер.
3. Қазақ әні, әншілері оның зерттелуі.
4. Қазақтың әншілік өнері.
5. Ән және әншілік ерекшеліктер.

Қазақтың ән өнері – сонау көне заманнан бері қалыптасқан халқымыздың қазынасы, фольклордың музыкалық саласының бір тармағын құрайды.Фольклор деген сөз ағылшын тілінен алынған, ол «халық даналығы, халық білімі, халықтың ауызша шығарған туындылары» деген мағынаны білдіреді. Фольклор шығармалары халықтың әр дәуіріндегі тұрмыс-салтымен, наным-сенімімен, к ... Читать дальше »

Қазақ ауыз әдебиеті туралы ғылыми зерттеулер он тоғызыншы ғасырда өз бастауын алды. Бұған дейінгі уақытта қазақ фольклоры жайында жекелеген пікірлер ғана айтылып, тек ауыз әдебиеті үлгілері жарияланып келді. Әрине, баспа ісінің кеңіп, өріс алмай тұрған бұл шақта, фольклористиканың өзіндік қиындықтары болды. Сонда да зерттеу-жинақтау жұмыстары тоқтамағаны белгілі. Оған алғашқы болып орыс ғалымдары ат салысса, кейінірек қазақ ағартушылары да қолға ала бастады. Қазақ фольклорының кеңірек зерттеле бастаған шағы , әрине, кеңес дәуірі екені анық.
... Читать дальше »

Байжанұлы Жаяу Мұса (1835-1929) – қазақ халқының әйгілі әнші-композиторы, ақын. Туған жері – Павлодар облысының Баянауыл ауданындағы Жасыбай көлінің жағасы, Ақшоқы алқабы. Шыққан тегі – Орта жүз, Арғын ішіндегі Сүйіндік руы. Алғаш ауыл молласынан оқып, сауат ашады. Оң-солын тани келе өнер-білім қуып, Қызылжар, Омбы қалаларына келеді.

Омбыдағы орыс мектебінде оқиды, қал ... Читать дальше »

Баймырзаұлы Балуан Шолақ (1864-1916) – қазақтың халық композиторы, ат ойынының түрлі тәсілін меңгерген өнерпазы, күш өнерін көрсеткен спортшысы, жауырыны жерге тимеген балуаны. Оның есімін де халық осы соңғы өнеріне сүйсінгендіктен еркелетіп, жас күнінде саусағын үсітіп алуына байланысты «Балуан Шолақ» деп атаған, әйтпесе өзінің азан шақырылып қойылған шын аты Нұрмағанбет. Шыққан тегі Ұлы жүздің Дулат тайпасының Сәмбет руынан. Бірақ аталары ерте кезде Арқаға қоныс аударғандықтан, оның бар өмірі Көкшетау өңірінде, атығай, қарауыл руларының арасында өткен. Балуанның әкесі Баймырза қара күшке мықты болмағанмен, өз төңірегіне танымал ағаш шебері болыпты. Әкесіне қарағанда, шешесі Қалампыр қарулы кісі болған дейді. «Алып анадан» деген ғой, Балуан Шолақ та осы анасына тартып, теңдессіз алып күштің иесі болған. Б ... Читать дальше »

Байсерке Ұлы жүз ішіндегі Дулаттан шыққан әйгілі ¬Өтеген батырдан өрбиді.Байсеркенің әкесі Қылыш он саусағынан өнері төгілген ісмер,өлмес өнердін парқын білетін,сері көніл сергек жан болса керек.осындай дәстүрлі өнері бар ортада өскен Байсеркенің домбырашылык қабілеті жас кезінен-ақ
Төңірегін тәнті еткен.ол ертегі жырларды әсіресе ән-күйді ішкен асын жерге қойып тыңдайды екен.Жас Байсерке ауылга келген әнші,музыканттардан бір адым қалмай жүріп,естігендерін көкірегіне тоқи береді.Жетісу алабы мен қырғыз елінің күйлуррін 16-17 жасынын өзінде-ақ жеріне жеткізе тартуды игерген Байсерке алқалы бас қосуларда небір дәулескер күйшілермен табан тіресіп домбыра тартысып, алыс-жақынға таныла бастайды.Көпшілік күйді ол бір-екі естігенде-ақ бұлжытпай салып алып,қайта тар ... Читать дальше »

Балқаш көлі — Қазақстандағы ең ірі көлдердің бірі. Ертеректе Балқаш бойының тұрғындары көлді Ақ теңіз және Жұмбақ көл деп екі түрлі атап келген.
Ақ теңіз деп көлдің батыс жағалауын мекендеген жұрт атаған. Оған себеп: негізгі өзендер Іле, Ақсу, Көксу, тентек және толып жатқан жер асты сулар көлге батыс жағынан құяды да, ондағы көл суының жартысы тұщы болып келді және сырт көрінісі мөлдір ақ түсті болды. Ал, көлдің оңтүстік-шығысын мекендеген ел «Жұмбақ көл» деп ат қойған. Бұл тұстан көлге Лепсі, Аягөз өзендері құяды, ... Читать дальше »

Тәубе, ғасырлар тоғысында Сарыарқаның самалы оңынан соғып, заман түзелді. Түндігі бүтін тәуелсіз ел болдық, өз қолымыз өз ау­зы­мызға жетті. Бодан болған кездері көз жазып қалған ұлттық құндылықтарымыз қайта жаң­ғырып, халық игілігіне қызмет етуде.

Сонау 80-жылдардың соңында солтүстікте ақ қар, көк мұздың үстінде тұтанған алаудай – әз Наурызбен қайта қауышқан халықтың да қуанышы шексіз еді. Қызылжар өңірінде алты ай қыс түскен қалың қардың көбесі наурызда еркін сөгіле қоймайды. Соған қарамастан, алғаш рет облыс орталығында, бар ... Читать дальше »

Еуразия даласын қоныс еткен көшпелі қазақтардың басқа халықтарға ұқсамайтын киім үлгілері табиғи ерекшеліктер мен көшпелі тіршілікке сәйкес қалыптасқан. Ұлттық киімнің барша сымбатында, ою-өрнегінде, әрбір әшекейінде халқымыздың тарихының, ой-дүниесінің қайталанбас көрінісі жатыр. Ол – біздің ұлттық мәдениетіміз.

Елімізде қ ұлттық киімдерді кеңінен зерттеу Қазан революциясынан кей ... Читать дальше »

Қазақ жерінің киелі топырағында батырлық пен даналықтың өр тұлғаларын айтпағанда, ән мен жырдың, сұлулық мен серіліктің, шешендік пен көсемдіктің кеніші болған бабаларымыз аз емес. Сондай аты аңызға айналған айрықша талант иелерінің бірі – Біржан сал Қожағұлұлы.

Биыл ұлы сазгер, әнші, көрнекті ақын Біржан салдың дүниеге келгеніне 175 жыл толып отыр. Біржан сал Қожағұлұлы 1834 жылы ... Читать дальше »

Қазіргі қазақ драматургиясы – қазақтың XX ғасырдағы классикалық әдебиеті дамуының заңды жалғасы. Драматургия – көркем әдеби тек (драма, трагедия, комедия) жанрларының өнернамалық жүйесі. Қазақ сөз өнеріндегі дәстүрлі негізі әдебиет шығармалары мен фольклор мұраларында (би-шешендер сайыстары, ақындар айтыстары, жар-жар, беташар, алтыбақан, т.б.) негізі қаланған ұлттық сөз өнерінің бұл саласы қазақтың рухани мәдениетінің әлем өркениетіндегі көрнекті орнын да танытты. Драматургия шығармалары қаламгерлердің тарихи кезеңдердегі халық тағдырын көркем шындық поэтикасы зандылықтары аясында бейнелеуімен ерекшеленеді. Драматургия туындылары (пьесалар, спектакльдер, либреттолар) арқылы әдеби тек саласы драма жанрларының (драма, трагедия, комедия) теориялық ерекшеліктері саралана айқындалады. Драматургия ұғымының аясында театр сахналар ... Читать дальше »

Қазақ әншілерінің күн санап көбейіп келе жатқанына қуанатындардың бірімін. Әйтсе де солардың ішінде жөн-жосықты білмейтіндері де көптеп кездеседі. Әншілердің бәрін әнші деп атау қиын. «Әу» деп ән айтқанның бәрі жұлдыз болып шыға келеді. Роза Рымбаева, Мақпал Жүнісова, Рамазан Стамғазиев, Мейрамбек пен Тоқтар сияқты танымал әншілерді нағыз «Жұлдыз» дер едім. Ал сахнаға кеше шыға салып, қоржынында адам ұйып тыңдайтын әні жоқ жас талапты «эстрада жұлдызы» деп таныстырғанда өз басым ұяттан өртеніп кете жаздаймын. Көбісінің шырқайтын әндері махаббат тақырыбынан әрі аспайды. Патриоттық мағынадағы, тыңдарман жүрегінде отансүйгіштік сезімін оятатын әндер мен бейнебаяндар өте аз. Қазақ эстрадасына қуана қарайтындар мен қауіппен қарайтындар а ... Читать дальше »

Музыкалық фольклор халық өмірі мен тұрмысы. яғни этнографиясымен тығыз байланысты. Сол себепті оны музыкалық этнография деп те атап келеміз. Өзінің табиғатына орай қазақ фольклоры салт-дәстүрге байланысты және салттан тыс болып екіге жіктелетінін жоғарыда айттық

Салт-дәстүрге байланысты фольклор үлгілері өте ертеден байқалады. Әр халықтың ментальдік ерекшеліктерін айқындайтын белгілердің бірі осы. Мысалы, орыс халқында «хоровод» дәстүрі бар, бірақ оны қазақ халқының музыкалық фольклорьшан кездестіру қиын. Түркі тайпаларында ұжымдық о ... Читать дальше »

Эпикалық дәстүр тудырған жанрлардың бірі — толғау. Оның мазмұны ойлы, мақамы сазды келеді. Толғау деп өмір, тіршілІк туралы терең ой мен толғанысқа құрылған шығарманы айтамыз.

Құйрьгғы жоқ, жалы жоқ,

Құлан қайтіп күн көрер?

... Читать дальше »

Эпикалық дәстүр — түркі тайпалары мәдениетінен байқалатын көне құбылыс. Оның туу, қалыптасу кезендері өте тереңге тартады. Осы дәстүр аясында көптеген жанрлар қалыптасқан. Олар әдетте 7-8 буыңды өлшемге негізделіп, халық поэзиясының негізгі қабатын кұрайды. Сонымен бірге эпикалык дәстүрдің макам-саз өнеріне де қатысы бар. Өзінің мазмұны мен мақамдық ерекшеліктеріне байланысты эпикалық жанр бірнеше салаға жіктеледі.

Эпикалық дәстүрдің бел ортасында тұратын жанр — Эпос. Қазақ халкының ерте кездерде туып, біздің заманымызға дейін жеткен ... Читать дальше »

Фолъклор дегеніміз не? Оның музыкалық үлгілері несімен дараланады? Қандай белгілері мен сипаттары болады? — деген мәселелер арнайы қарастыруды қажет етеді. Осы кезге дейін бізде қазақ халқының музыкалық фольклоры мен музыка тарихының аражігі ашылмай келеді. Бұлар бір тарихи-мәдени құбылыстың екі түрлі кезеңі. Танымдык табиғатына келгенде оларды қосақтауға болмайды, екеуі екі түрлі танымдық категориялар аясында қарастырылуға тиіс. Себебі олардың бірі — ұжымдык, екіншісі — авторлық сананын жемісі. Жеке санаға көркем құбылыс тән болса, ұжымдык сананың этникалық сипаты басым.

... Читать дальше »

Қазақ халқының ежелден келе жаткан рухани-мәдени мұраларының бірі — фольклор. Осы кезге дейінгі ғылыми әдебиеттерде фольклор- сөз өнері, халық даналығы ретінде керсетілген. Сонымен қатар фольклор — ел естілігі, оның сннкреттік сипаты да айкын. Осы тұрғыдан келгенде фольклор — ауыз өдебиеті мен музыка өнерінің біртүтастығына негізделген ерекше бір сала. Кезінде ғалымдар фольклордың этнографиялық сипатын көрсетіп, фольклортанудың өнертану ғылымымен салаластығын да саралаған. Осы мәселеге орай В.П.Аникин мен Ю.Г.Круглов: «Очень существенно, что отделение фольклористики как кскусствоведческой дисциплины от этнографии признают и видные представители последней» (Русское народное поэтическое творчество.-Л.,1987, 6-6.),- деген болса, Ю.В.Бро ... Читать дальше »

Қобыз – ежелден келе жатқан аспап. Халық аңызы мен Орта Азия ғалымдарының кейбір деректеріне қарағанда, VIII-IX ғасырларда қобызды Қорқыт жасаған және оған алғаш рет күй шығарып тартқан деседі.

Қорқыттың қобыз аспабын ойлап табуы жөнініде мынадай аңыз бар: «Қорқыт жасынан өте ұғымтал, құйма құлақ болып өседі. Сол кездегі аспаптардың бәрінде ойнайды екен. Алайда ол оған қанағаттанбай, адам мен жануардың үнін, табиғаттағы құбылыстар мен дыбыстарды жеткізетін жаңа бір аспап жасағысы келеді. Он ойланып, тоғыз толғанады. Қарағай ағашын ке ... Читать дальше »

Музыкалық мәдениет тарихында 17 ғасырды шекара ретінде қарастыруға болады : онда алдағы ғасырлардағы өнер шоғырланды, және бұдан былай жаңа музыкалық жанрлар мен түрлер бас алады. 17 ғасырда шіркеу және сарай музыкасының ұзаққа созылған бөлінісі, салалануы аяқталып, опера жанрының тууы осымен тығыз байланысты.

Опера ... Читать дальше »

Итальяндық опера — Ренессанс өнерінің жайқалып гүлденуінен көп жеміс көрген  Италия операның туған жеріне айналды.

Операның қалыптасуына 16 ғасырдың нитенсивті музыкалық мәдениеті ықпал етті: сарайлық музыка орындау дамыған формалары, музыкалық – театрлық жанрдың, яғни пасторальдың дамығаны, әнге деген құштарлық. Өзінің аса бай көркем мәдениетімен әйгілі Флоренция опералық өнерінің алғаш бесігіне айналды.

... Читать дальше »

Ринуччини. Пери. Каччини. Флоренциялық операның негізін қалаушылар – Оттавио Ринуччини (Тассо оқушысы, 1562 — 1621), музыканттар Якопо Пери (1561 — 1633) және Джулио Каччини (1548 — 1618).

Алғашқы опера «Дафна» Ринуччини текстімен және Пери  музыкасымен Флоренцияда Корси үйінде 1594 жылы қойылған.Бірақ оның партитурасы сақталмаған.

... Читать дальше »

Римдік мектеп. Ерте итальяндық операның басқа центрі рөлін Рим атқарды. Римде опералық театрын қалыптастыру жұмыстарын Барберини жанұясы атқарған, олар сегізінші папа Урбанмен туыс болған. Римдік опералардың сюжетінде христиандық идеаларды тарату орын алған. Римдік мектептің гүлдену кезі 1620 – 1640 жж. Флоренциялықтардың жетістіктерін қорытындылап римдіктер операны жаңа деңгейге жеткізді, композицияның біртұтастығы пайда болды, хорлар мен ансамбльдерді сололық ән айтудық жаңа формаларымен алмастыра отырды – ариозо мен ариялар, ал речитативті иілгіш етіп, турлендіре түсті.

... Читать дальше »

60- жылдардың ортасында бұрынғы Одақ бойынша көптеген халықтардың халықтық-сахналық биі дамыды, көптеген кәсіби халықтық ұжымдарпайда болды. Қазақстан да бұл қатардан қалыс жоқ. Алматыда екі тұрақты ұжым: Мемлекеттік ән-би ансамблі мен «Гүлдер» эстрадалық- би ансамблі құрылды.

60-жылдарда қазақ би сахнас ... Читать дальше »

Соль- минрлық симфония ең танымал шығармалардың ішіне кіреді. Моцарттың симфонияларының ішіндегі ең эмоционалды, лирикалық- драмалық деуге болады.

Бірінші бөлімде кіріспе жоқ. Бірден негізгі партияның баяндауынан басталады. Бұл тема саздылығымен, лирикалық толығымен және толқынды мінезімен ерекшеленеді.

... Читать дальше »