Өкпенің белгілі бір уақыт ішінде ауа алмастыру қабілетін өкпенің желдетілуі деп атайды. Өкпе желдетіліуін әлбетте 1 минут мерзімде өлшейді. Осыдан 1 минут ішінде өкпеден өткен ауа мөлшерін өкпе желдетілуінің минуттық көлемі дейді. Ең терең дем шығарғанның өзінде өкпе толық солмайды, ондағы барлық ауа сығылып шықпайды, өкпеде ауа қоры қалады, Қалыпты тыныс алу кезінде адам 500 мл (жылқы мен сиыр 5 л) ауа жүтады. Оның 30 пайызы тыныс жолдарында қалып, тек 70 пайызы, немесе 350 мл (жылқы мен сиырда 3,5 л) альвеолаға жетеді. Адам өкпесінің альвеоласында қалыпты тыныстау жағдайында 1 л қалдық ауа және 1,5 л қордағы ауа, барлығы 2,5 л ауа қалады (жылқы мен сиырда 20-22 л). Демек, әрбір дем алынғанда альвеола ауасының тек 17 бөлігі (2500350 немесе 223,5) ғана алмасады & ... Читать дальше »

1.Өсімдік  аурулары, олардың маңызы және жіктелуі. Ауру өсімдіктердің морфологиялық, анатомиялық, цитологиялық және физиологиялық өзгерістері.

2.Ауылшаруашылық өсімдіктері зиянкестерінің негізгі топтарына  сипаттамасы.

3.Дәнді  дақылдардың  егістерінде  гербицидтерді қолдану.

... Читать дальше »

Хризомонадалар отряды- Chrysomonadina

Бір-үш талшығы бар, ұсақ талшықтылар, тұщы суларда және теңіздерде тіршілік етеді. Хромотофоралары диск тәрізді сарғыш қоңыр түсті болып келеді. Ассимиляция нәтижесінде- полисахарид-лейкозин пайда болады. Бірнеше колониальды түрлері бар, соның ішінде тұщы суларда кездесетін бұтақ тәрізді колония Dinobryon және шартәрізді-Synura туыстары.

... Читать дальше »

Өсімдіктердің топырақтан қоректенуі жөніндегі мәселеде ғылымда түрлі көзқарастар болды. Өсімдіктердің шіріндіге бай топырақта жақсы өсіп, мол өнім беретіндігін көрсететін сан ғасырлық егіншілік тәжірибесі қоректенудің гумустық теориясын өмірге келтірді. Алайда фотосинтездің ашылуы мен зерттелуі өсімдік денесінің 95 проценті көмір қышқыл газы мен судан құрала-тындығын көрсетті.Бұл жағдайда өсімдіктің қалған бөлігі неден құралады, оның түрі қандай және ол неден түзіледі деген сұрақ туды. Бұл сұраққа жауап беру үшін химияда қолданылып жүрген элементтік анализ методы өсімдіктердің құрамын зерттеуге пайдаланылды. Осы мақсат үшін өсімдікті жаққанда, ондағы газ тәрізді заттар — азот, сутек, оттек және көміртек ұшып шығады. Олар негізінен органикалық заттардың құрамына ... Читать дальше »

Жоспары:

Кіріспе:

Негізгі бөлім:

1. ... Читать дальше »

 Палеозой заманы 6 кезеңнен тұрады: кембрий, ордовик, силур, девон, тас көмір (карбон), пермь.

Кембрий (организмдердің каңқа қалдығы алғаш табылған орынның аты). Ауа райы қоңыржай, топырақ болмағандықтан тіршілік, негізінен, сулы ортада дамыды. Құрлықта тек бактериялармен көк-жасыл балдырлар тіршілік еткен. Өсімдіктерден жасыл, диатом, алтын түсті балдырлар теңіздерде еркін жүзіп, қызыл, коңыр балдырлар теңіз түбіне бекініп тіршілік еткен. Кембрийдің бас кезінде құллықтан шай ... Читать дальше »

Пероксисомалар көлемдері 0,2 мкм-ден 0,5 мкм-ге дейінгі мөлшердегі мембраналы көпіршіктер. Олар  лизосомалар секілді Гольджи кешенінің транс-полюсінен бөлініп шығады. Көпіршіктің мембранасының астында неғұрлым тығыз бөлігі мен перифериялық аймағы болады.

Пероксисомалардың мембраналары тегіс эндоплазмалық тордан бүршіктеніп бөлініп шығады, ал ферменттері цитозольдің полирибосомаларында синтезделініп, пероксисомаға келіп түседі деген көзқарастар да бар.

... Читать дальше »

Пластидтер – түрлі заттардың синтезі, оның ішінде ең бастысы фотосинтез үрдісі жүретін органоид. Ол өсімдіктердің клеткаларына ғана тән. Пластидтер өсімдіктердің клеткаларының зат алмасу үрдістерінің жануарлар клеткаларынан ерекшелендіреді.

Пластидтердің үш типі бар: түссіз (мөлдір) – лейкопластар, жасыл –  ... Читать дальше »

Пластикалық алмасу нәтижесінде клеткаға сырттан түсетін заттардан клетканың заттарына ұқсас заттар түзіледі. Пластикалық алмасу әсіресе ағзаның өсуі кезінде жүреді. Анаболизм үрдісінің ең маңызды жер бетіндегі тіршілік үшін қажет үрдіске фотосинтез жіне ақуыздың синтезі жатады.

Ақуыздар қандай да болмасын тірі ағзаның қажетті компоненті. Ағзаның тіршілігіне қажетті зат алмасу, даму, өсу, қозғалу сияқты маңызды үрдістерді ақуыздардың қатысуымен жүретін биохимиялық реакциялар қамтамасыз етеді. Сондықтан да клеткаларда үздіксіз фермент-ақуыздар, го ... Читать дальше »

Пластикалық алмасу немесе анаболизм дегеніміз – биологиялық синтез реакцияларының жалпы жиынтығы. Пластикалық алмасуда жасушаға сырттан келіп түсетін заттардан жасушаішілік заттар түзіледі

         Пластикалық алмасу реакцияларына мыналар жатады: қанттар мен полисахаридтердің синтезі: крахмал және целлюлозаның түзілуі; глицерин мен май қышқылдарынан майдың, органикалық қышқылдардан аминқышқылының, аминқышқылы мен қанттардан нуклеин қышқылдары азоттық негіздерінің синтезделуі.

... Читать дальше »

Қазіргі кезде барлық ағзаларды прокариоттар және эукариоттар деп екіге бөлуге болады. Бұл ұғымдарkarion – жаңғақ ядросы деген түсінік беретін грек сөзінен туындаған.

Прокариот ұғымы “ядроға дейінгі”, ал эукариот – “жақсы немесе анық ядросы бар” дегенді көрсетеді.

... Читать дальше »

Рибосомалар пішіні 20х30 нм денешіктер. Олар үлкен және кіші – екі суббірліктерден түзілген. Әрбір суббірлік рибонуклеопротеидтерден, яғни рибосомалы РНҚ (рРНҚ) мен әр түрлі құрылымды ақуыздардан тұрады. Рибосоманың үлкен суббірлігінде ақуыздың 40 түрлі молекуласымен біріккен рибосомалы РНҚ-ның 3 түрлі молекуласы болады. Ал кіші суббірлік ақуыздың 33 молекуласы мен 1 молекула рибосомалы РНҚ-дан құралған. рРНҚ ядрошықтың хромосомдар ілгегінде синтезделеді. Рибосомалар кариотека саңылаулары аймағында жинақталады.

Рибосомалардың негізгі қызме ... Читать дальше »

Дүние жүзін жаулап аламын деген Шыңғысхан Әмударияның жағасында ауырып қалып, қытайдың атақты Ган Чун Цзи деген емшісін алдыртады. Жарық дүниені қимаған Шыңғысхан, мәңгілік өмір сүруді жүзеге асыратын қандай дәрің бар деп сұрапты. Сонда емші: «Өмірде уақытша ғана болуға арналған дәрі бар, ал мәңгілік өмір сүретін дәрі жоқ», — депті.

Демек, тұжырымдамамыздың мақсаты — бойына қабылдап алған дертін адам өзі шығарады дегендей-ақ, ұзақ өмір сүрудің кілті әр адамның өзінің қолында екенін айтпақпыз.

... Читать дальше »

Салауатты өмір салтын ынталандыру – әрқайсысымыздың дене тәрбиесімен  айналысуымызға, дұрыс тамақтануымызға, есірткілерді, темекі, алкогольді тұтынуды қойып, тазалық пен санитария шараларын сақтауымызға және т.с. бағытталған.

Н. Ә. Назарбаев

... Читать дальше »

Салауатты өмір сүрудің негізгі принципі — еш ауруға шалдықпай, адам өзін дертке жеткізбейақ, алдын ала мол денсаулық көзін ашу. Баяғыда Лұқпан Хакімнен: «өмірде байлық қымбат па, жоқ даңқ қымбат па?» деп сұраған екен. Ол біраз ойланып тұрып «байлық та, даңқ та адам баласын бақытты ете алмайды. Біле білсеңдер, ауру ханнан дені сау қайыршы бақытты. Ал, бақыт дегеніміз не? Әрбір адамзат өзінің күш-жігерін халқына, өз еліне, ұрпақ тәрбиесіне жұмсап, ақылды, парасатты және денсаулығы зор болса ғана бақытты» деген екен.

Б ... Читать дальше »

Анализаторлар туралы жалпы түсінік. Сыртқы және ішкі орталардың әсерлерін қабылдап, талдап, талқылайтын, олардың жағдайлары туралы сезім тудыратын мүшелер жүйесін анализаторлар   немесе анализаторлар дейді.

Организмде жеті түрлі анализаторлар бар: көру, есту, иіс, тері, қозғалыс, дәм және висцеральды (лат.висцералис - ішкі мүшелерге қатысты), яғни ішкі мүшелерге байланысты жүйе.

Топырақта, тұщы суларда шіріктік ортада кеңінен тараған нематодтар, сонымен қатар көптеген түрлері адамның, жануарлардың және өсімдіктердің паразиттері (шамамен 3000-ға жуық паразиттік түрлері белгілі).

Тері сезу мүшелері – папиллалар түрінде және тек бас бөлімінде орналасқан. Амфидалары нашар жетілген, кішкене шұңқыр тәрізді. Фазмидалары жақсы дамыған, жұптасып құйрық бөлімінің екі бүйірінде жатады. Жарық сезгіш пигментті дақтары (фоторецепторлары) болмайды. Гиподермальды бүйір және терминальды құйрық бездері жоқ. Аталықтарында бурсальды ... Читать дальше »

Сорғыш инфузориялар тұщы суларда және теңіздерде субстратқа сабақшасымен тіркеліп тіршілік етеді. Кірпікшелері, ауыз тесігі, жұтқыншағы жоқ, тек дамуының алғашқы кезеңдерінде ғана кірпікшелері болады, кейін олар жойылып кетеді.

Денесінде сорғыш таяқшалары немесе қармалауыштары болады, бұлар ұзын, жиырылғыш, қуыс түтіктер.Осы таяқшалары арқылы басқа кірпікшелі инфузорияларды ұстап қоректенеді.Таяқшалары өте сезгіш. Егер кірпікшелі инфузория сорғыш таяқшаға тиіп кетсе, олар сол сәтте оған жабысады. Ұсталған кірпікшелі инфузорияға таяқшалардың бірн ... Читать дальше »

Сорғыш құрттар тегi және құрылыс жағынан кiрпiкшелi құрттарға ұқсас болып келедi. Айырмасы сорғыштар түгел паразиттiк тiршiлiкке көшкен. Сондықтан паразиттiк тiршiлiк етуiне байланысты олардың құрылысында өзгерiстер бар. Трематодтар деген ұғым гректiң “сорғыштарында тесiк бар” деген мағына бередi. Сондықтан оларды сорғыштар класы дейдi. Барлық сорғыш құрттар омыртқалы жануарлардың әртүрлi iшкi мүшелерiнде эндопаразиттiк тiршiлiк етедi. Ересек түрлерi  омыртқалы жануарлар мен адамдардың организмiнде, көбiнесе ас қорыту жүйесiнде, ал личинкалары омырқасыз және омыртқалы жануарлардың организмiнде кездеседi. Ғылымға шамамен барлығы 7200 түрi белгiлi.   

... Читать дальше »

Споралылар буылтық құрттардың, моллюскалардың, буынаяқтылардың, омыртқалы жануарлардың және адамдардың ішегінде, дене қуысында, қан клеткаларында паразиттік тіршілік ететін бір клеткалы қарапайым жәндіктер. Паразиттік тіршіліктің әсерінен ас қорыту, жиырылғыш вакуольдері жойылған, қоректік заттарды бүкіл денесі арқылы сіңіріп алады, ешқандай қозғалыс органоидтары болмайды, тек жынысты клеткаларында – микрогаметаларында – талшығы болады.

Споралылар жыныссыз, жынысты және спорогония жолымен көбейеді. Жыныссыз көбеюі ядроның көпке бөлін ... Читать дальше »

Кез келген жасуша құрамындағы химиялық қосылыстар арасында мөлшері жағынан алдыңғы орынды су алады. Оның үлесі организм ерекшелігі мен оның мекендеу ортасына, жасушаның сипаты мен оның функционалдық күйіне байланысты өзгеріп отырады. Мысалы, сүйек ұлпасының жасушаларында оның үлесі 20%, май ұлпасында — 30%, бұлшық етте — 75%, мидың сұр затында, бүйректе, өкпеде, бауырда, дөнекер ұлпада — 80-85%, даму үстіндегі ұрық жасушаларында — 90%-дан астам, тіпті тіс кіреукесінің құрамында — 0,2% құрайды. Жасуша мен организмнің функционалдық белсенділігі неғүрлым зор болса, соғырлым оның құрамында су мол болады, сондықтан жас үлғая келе организмдегі су мөлшері азая түседі.

... Читать дальше »

Теңіздерде, тұщы суларда және топырақта тіршілік ететін 400 түрі белгілі, еркін қозғалатын жыртқыштар немесе жануарлардың қанымен қоректенетін эктопаразиттер. Сүліктерде сегменттер саны тұрақты, параподиялары, қылтандары болмайды. Бас (простомиум) және аналь (пигидиум) бөлімдері жоқ. Денесінің алдыңғы және артқы жағында сорғыштары дамыған. Целом қуысы редукцияланып, лакунарлық жүйеге айналған. Ішкі мүшелерінің арасы паренхимаға толы. Көпшілігі гермафродиттер, тікелей (личинкасыз) дамиды.

Құрылысы мен физ ... Читать дальше »

Ішкі және сыртқы ортаның алуан түрлі тітіркендіргіштері0 әсерін қабылдауды қамтамасыз ететін жоғары маманданған құрылымдарды сезім мушелері дейді. Сезім мүшелері сезімдік (сенсорлық) жүйенің тек қана шеткі қабылдаушы аппараты. Организмде ол тек сыртқы орта әсерін ғана қабылдап қоймай, сонымен катар ОЖЖ-не ішкі ағзалардың, бұлшық ет пен буынның физиологиялық күйі, дененің кеңістіктегі жағдайы жайлы да ақпарат жібереді. Осымен байланысты И.П.Павлов сезім мүшесі деген сөзді талдағыш (анализатор) деген атаумен алмастыруды ұсынған. И.П. Павловтың пікіріне сәйкес сезім мүшесі тек қабылдаушы аппарат. Ал сезімдік талдау мидың арнаулы құрылымдарының қатысуымен атқарылады. Сонымен, талдагыш деп сыртқы және ішкі орта тітіркендіргіштерін қабыддап, талдау жүргізетін жүйкелік ... Читать дальше »

Талшықтылар класына 6000-нан аса қарапайымдылардың түрлері жатады. Олар тұщы суларда, теңіздерде, ылғалды топырақтарда және адамның, жануарлардың денесінде паразиттік тіршілік етіп, қауіпті ауруларды туғызады.

Талшықтылардың негізгі белгісі-бір, екі немесе бірнеше талшықтың болуында, қозғалу қызметін атқарады. Талшықтың қозғалу жылдамдығы бір секундта 10-нан 40-қа дейін айналымды жасайды.

... Читать дальше »

Мазмұны

Кіріспе
Тамақтану тәртібі
Тамақтанудың негізгі ережелері
Тамақтану процесінің принциптері
Тамақ ішу тәртібі
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер тізімі

Кіріспе

Балалар мен жасөспірімді дұрыс тамақтандыру олардың денсаулығын нығайтып, ден ... Читать дальше »

Теңіз гидроидты полиптердің басым көпшілігі күрделі колониальды формалар, тек үрпақ алмасуы — метагенез жолымен дамиды. Даму барысында гидроидты полип және гидроидты медуза қалыптасып, олар үнемі бір-біріне алмасып тұрады.

Гидроидты полип бұтақ тәрізді колония құрайды, себебі жыныссыз көбею нәтижесінде пайда болған бүршіктер аналық денеден бөлінбей-ақ өз кезегінде жаңа бүршіктерді бере бастайды.

... Читать дальше »

Қышыма қотыр

Жалпы түсінік

Қышыма қотыр (чесотка) терінің жұқпалы ауруы. Оны тарататын қоздырғыш қышыма қотыр кенесі. Ол адамның терісіне жұққан бойда, өзіне орын «қаза» бастайды. Ұрғашысы сол өзі «мекендеген» тұсқа жұмыртқа салады. Үш-төрт күннен кейін онысы құртқа ... Читать дальше »

Баланың тірек-қимыл жүйесі. Кеңістікте қозғалып жүру, денені тік қалыпта үстау, теңдікті сақтау қабілеттері адамның сүйек-ет жүйесінің қасиеттері мен қызметіне байланысты. Сүйек-ет жүйесіне, яғни тірек-қимыл аппаратына адамның қаңқасы мен бұлшық  еттері жатады.

Қаңқа (скелет) екі жүзден астам сүйектерден тұратын адамның негізгі қатты түлғасы. Олардың көбі бір-бірімен буын арқылы жалғасып, қозғалмалы келеді. Қаңқаға бұлшық  еттер бекітілген. Ет пен сүйек адамның негізгі тірегі және оның қозғалуы, еңбек етуі осы сүй ... Читать дальше »

Тірі ағзалардың бірлестіктері.  Биоценоз, биотоп, биогеоценоз, экожүйе. Қоректену тізбегі – Сукцессия

       Бір территорияда немесе акваторияда өмір сүретін әр түрлі түрлердің популяциялары табиғатта өз алдына  жеке изоляцияда,  еш қатынассыз өмір сүре алмайды, олар бір – бірімен үнемі байланыста болады.Бұл қатынас түрлері әртүрлі және күрделі. Бір ағзалар басқа ағзалармен қоректенеді. Біреулері бірінің  тіршілік ету ортасында өмір сүреді.Ал өте ұсақ микроағзалар  өлген өсімдікте ... Читать дальше »

Денедегі зат алмасу процесі қуат алмасуымен тығыз байланысты. Зат алмасу барысында қоректік заттардағы потенциалдық энергия босанып, ол механикалық, жылу, электр, сәуле энергияларына айналады да, ең соңыңда организмнен жылу түрінде бөлінеді. Демек, организмге энергия қоректік заттар құрамында келеді де, ол тіршілік әрекеттерін атқаруға, түрлі өнімдер өндіруге жұмсалады.

Өлі табиғаттағы энергия алмасуынан жасушаларда жүретін процес-тер үш түрлі принциппен ерекшеленеді

1) қоректік заттардың химиялық энергиясы жылу энергиясына айналмай ... Читать дальше »

Тірі организмге оны өлі табиғаттан ерекшелендіретін бірнеше қасиет тән болады.

1. Зат пен энергия алмасуы. Барлық тірі организм қоршаған ортамен затпен және энергиямен алмасып отырадьі. Олар сыртқы ортадан зат пен энергияны қабылдап, оларды түрлендіріп, пайдаланып, биосфераға ыдырау өнімдері мен жылу түрінде түрленген энергия бөліп отырады. Зат алмасудың нәтижесінде организм құрылымдарының химиялық қүрамының түрақтьглығы, қүрылысының күрделі реттілігі сақталып, тіршілік орекеттері қамтамасыз етіледі.

... Читать дальше »

Жер бетіндегі  тірі ағзалар тіршілік етуіне байланысты мына төмендегі төрт тіршілік  ортасына бөлінеді.

Сулы орта.

Су – тіршілік ортасы ретінде өзіндік ерекшеліктермен ерекшеленеді,яғни, қысымы жоғары,қысымы бірден төмендейді, оттегінің аздығы,күн сәулесін күшті сіңіреді.

... Читать дальше »

Тіршілік дегеніміз ірі органикалық молекулалардан құралып, өздігінен ұдайы өсе алатын, зат пен энергия алмасуы нәтижесінде қоршаған ортада өз әрекетін сақтап қалуға бейім күрделі жүйенің өмір сүру үрдісі. Тіршіліктщ негізгі ерекшелігі — зат алмасу, көбею, өсу, өзінің құрамын және функцияларын өзгерту, тітіркеніске жауап беру, қоршаған ортаға бейімделу т.с.с. қабілеттердің болуында.

Тірі материя дегеніміз эволюция барысында жинақталған генетикалық (тектік) ақпараттарды бере отырып, өздігінен өркендеуге қабілетті организмдер жиынтығы. Тірі материяда молекулалық, жасушалық, ұлпалық, мүшелік (ағзалық), организмдік, популяциялық түрлік және биосфералық — биогеоценоздық құрылым деңгейлері болады. Физиология алғашқы аталған бес деңгейге тән тіршілік ... Читать дальше »

Өсімдіктерді суда өсетін, топырақта өсетін, жер астында өсетін, жер бетінде өсетін деп бірнеше топқа бөлуге болады.Топырак, өсімдіктері — бактериялар, балдырлар, кейбір саңырауқұлақтар. Бұлар топырақ кұнарлылығын көтеруде маңызды роль аткарады. Жер асты өсімдіктері бактериялар түрінде кездеседі және 3 км тереңдікте болады. Жер беті есімдіктерінің 500 мыңдай түрі кездеседі. Олардьң көпшілігін адам баласы пайдаланады жеке өсіп, молая беруіне жағдай жасап отырады. Олар біздің экологиямыздың сақталуы үшін ғана емес, экономикамыздың дамуында да зор роль аткарады. Сондықтан да, жер үсті өсімдіктерін қорғау — басты міндеттің бірі. Өсімдіктер жердегі өмірдің бірінші кезі.Өсімдіктер табиғатта фотосинтез жүргізу үшін керек. Фотосинтез — күрделі биологиялы ... Читать дальше »

Тітіркендіргіш дегеніміз өз әсерімен тірі ұлпаларда қозу үрдісін тудыратын ішкі немесе сыртқы орта факторлары, агенттері. Олар бірнеше принцип негізінде жіктеледі.

Табиғатына байланысты тітіркендіргіш химиялық (қышқылдар, сілтілер, тұздар, улар т.б.), физикалық (механикалық, термиялық, электрлік, сәулелік, дыбыстық т.б.), биологиялық (микробтар, вирустар, гормондар т.б.) болып бөлінеді.

... Читать дальше »

Тыныс алу дегеніміз — мүшелер қызметінің тіршілігін реттейтін, ағзаның негізгі тіршілік көзі екені әлі де жеке адамның толық түсіне қоймаған мәселесі.

Біздің ағзамызда патологиялық және функциялық өзгерістер болған кезде, тіпті көңіл-күйдің кенет өзгерген кезінде де, ең әуелі тыныс алу жүйесі өзінің мінездік сипатын өзгертеді. Бірде қан қысымының жоғарылауы, бірде төмендеуі, немесе кенеттен ентігу де пайда болады. Осы кезде кез келген адам ауа кеңістігіне шыққысы келеді, немесе басқа жерде отырып тыныс алғысы келеді. Мұның барлығы да екінш ... Читать дальше »

Тыныс алу жүйесінің маңызы. Адам организмі өзін қоршаған сыртқы ортамен қатты, Сұйық  және газ түріндегі заттармен алмаспай өмір сүре алмайды. Адам үнемі сыртқы ортадан қоректік заттарды, суды және оттегін алады. Оттегі адам өмірі үшін аса маңызды. Оттегі ұлпалардағы тотығуға қатысады. Тотығу кезінде заттардың ыдырауынан көмір қышқыл газы пайда болып, денеден сыртқа шығарылады. Дем алғанда организм мен сыртқы орта өздерінің құрамындағы газдарымен алмасады. Бұл оттегінің үнемі денеге кіріп және көмір қышқыл газының денеден сыртқа айдалып тұруын қамтамасыз етеді. Бұл қызметті кеуде қуысында орналасқан өкпе орындайды.

... Читать дальше »

Тыныс алу дегеніміз организмнің қоршаған ортадан оттегін сіңіріп, өзінен көмір қышқыл газды бөлуін қамтамасыз ететін процестер жиынтығы. Демек тыныс алудың мәні организм торшаларын оттегімен қамтамасыз ету арқылы қоректік заттар құрамындағы  энергияны биологиялық құнды тұрге айналдырып, денеде пайда болған көмір қышқыл газды бөліп шығаруда.

Адам мен жоғары сатыда дамығын омыртқалыларда тыныс алу процесі бірнеше кезеңде атқарылады 1) сыртқы орта мен өкпе альвеолалары арасындағы ауа алмасуы, немесе сыртқы тыныс; 2) өкпе альвеолалары мен кіші ... Читать дальше »

Ал ұлпалар мен мүшелердің оттегіне сұранысынан және денеде жиналған көмір қышқыл газдың организмге әсерінен тыныс алуға мұқтаждық туындап отырады. Бұл қүбылыстың мәнін үғыну үшін тыныс алу процесінің реттелу механизмін талдап өткен жөн.

Жоғары сатыдағы омыртқалылардың тыныс алу процесі үш түрлі рецепторлық (сезімтал) құрылымдардың қатысуымен атқарылады. Оның бірі — тыныс орталығына өкпенің керілу және солу деңгейі жайлы ақпарат жіберіп отыратын өкпедегі сезімтал нерв үштары — рецепторлар.

... Читать дальше »

Ұйқы — организмшң мезгіл-мезгіл қайталанып отыратын тіршіліктік мәні зор функционалдық күйі. Ол организмнің жалпы әрекетінің бәсендеп, сыртқы тітіркендіргішке жауап-реакцияларының нашарлауымен, ми нейрондарының ерекше белсенділігінің қалыптасуымен сипатталады. Ұйқы организмнің ішкі табиғи мұқтаждығы болып табылады.
Ұйқы ның екі түрі болады жалғыз фазалы және көп фазалы. Жалғыз фазалы ұйқыға күндізгі, немесе түнгі, ұйқы мен ояу күйдің тәулік бойына бір рет қана алмасуы тән. Көп фазалы ұйқыда ояу күй мен ұйқы тәулік ішінде бірнеше рет қайталанып, алмасып отырады.

... Читать дальше »

Клеткаларда үздіксіз метоболизм (грек. metabole – алмасу, өзгеру) үрдісі, яғни ассимиляция (неғұрлым қарапайым биологиялық молекулалардан күрделі молекулалардың биосинтезі) мен диссимиляция (ыдырау реакциялары) үрдістерінен тұратын зат алмасу жүріп отырады. Диссимиляция нәтижесінде қоректік заттардың химиялық байланыстарында болатын энергия бөлініп шығады. Бұл энергия клетканың түрлі жұмыстарына, сондай-ақ ассимиляция үрдісіне жұмсалады.

... Читать дальше »

Физиологияның негізгі әдісі — тәжірибе жүргізу. Тәжірибе үш нұсқада (вариантта) жүргізіледі: жедел тәжірибе, созылмалы тәжірибе және мүшелердің қызметін модельдеу.

Жедел тәжірибеде малға наркоз беріп, хирургиялық операциялар жасайды да, ішкі ағзларға әсер ету арқылы (тітіркендіру, тамырларды қию, дәрі-дәрмектер жіберу) олардың тіршілік әрекеттеріндегі өзгерістерді бақылайды. Жедел тәжірибелер тобына мүшелерді бөлектеу-жекелеу әдісі де жатады. Бөлектенген ағзаларды (бауыр, жүрек, бүйрек т.б.) шаймалап — перфузиялап (тамырлары арқылы қ ... Читать дальше »

Физиология — биологияның маңызды салаларының бірі. Ол организмнің тіршілік әрекетін, жеке мүшелер мен жүйелердің қызметін зерттеп, олардың ерекшеліктерін, биологиялық маңызын анықтайды, организмнің сыртқы ортамен қарым-қатынастарындағы заңдылықтарды ашады. Физиология медицина мен ветеринария, жалпы биологиялық сипаттағы қоданбалы ғылым салаларының ірге тасы, негізі болып саналады. Адам мен мал организмдеріне тән фунциялар (қызметтер) мен үрдістердің тіршіліктік мәні мен маңызын айқындай отырып, физиология арнаулы мамандарды денсаулықты қорғау, организмді қатерлі (экстремальді) жағдайлардан сақтау т.б. шараларын ғылыми негізде ұйымдастыруға қажетгі мағлұматтармен қамтатмасыз етеді.

... Читать дальше »

Физиологиялық үрдіс дегеніміз тірі организмде жаңа сапалы мазмұнға ие болған физикалық және химиялық өзгерістердің күрделі түрлерінің жиынтығы (ас қорыту, тыныс алу, бөлу т.б.). Ал физиологияпық функция — тұтас организм немесе оның жеке жасушаларының, ұлпаларының, мүшелерінің тіршілік әрекеті, қьгзметі. Организмнің басты қызметі зат алмасу болып табылады. Зат алмасу мен өсу, даму, көбею, қоректену, қимылдау т.с.с. физиологиялық қызметтер тығыз байланысты.

Көздеген мақсаттарына сәйкес физиология бір-бірімен тығыз байланысты, бірақ дара дамитын бірнеше салаларға бөлінеді. Оларды жалпы, салыстырмалы, эволюциялық, жас, арнаулы жоне экологиялық физиология деп атайды.

Жалпы физиология жеке жасушалар мен олардың цитоплазмасының қызметін, жасуша аралық байланыстарды, басқаша айтқанда организм тіршілігінің негізін зерттейді.

... Читать дальше »

Фораминифералар отрядына теңізде тіршілік ететін 4000-нан аса түрлері жатады. Бұлардың дене құрылысы амебалардың құрылысына өте ұқсас, негізгі айырмашылығы денесі сыртынан көп камералы қабыршақпен немесе сауытпен қапталынған. Қабыршағы алғашқы кезде бір камералы болып келеді, бұл камераны ұрық камерасы деп атайды. Содан кейін цитоплазманың бір бөлігі қабыршақтың тесігі арқылы сыртқа шығып, оның сыртында жаңа қабыршақ пайда болып, сөйтіп екінші, үшінші, көптеген камералары түзіледі. Көп камералы қабыршақтың ішінде тек қана бір клеткалы қарапайым орналасады.

... Читать дальше »

Фотосинтез (Фото…  және синтез) – жоғары сатыдағы  жасыл өсімдіктердің, балдырлардың, фотосинтездеуші хлорофилл және басқа дафотосинтездік пигменттер арқылы күн сәулесі энергиясын сіңіруі нәтижесінде қарапайым қосылыстардан (көмірқышқыл газы, су) өздерінің және басқа организмдердің тіршілігіне қажетті күрделі органикалық заттар түзуі. Фотосинтез нәтижесінде жер жүзіндегі өсімдіктер жыл сайын 100 млрд т-дан астам органикалық заттар түзеді (мұның жартысынан көбін теңіз, мұхит өсімдіктері түзеді) және бұлкезде олар 200 млрд-тай СО2 сіңіреді, оттегін бқледі.

... Читать дальше »

Жеңіл дәрежедегі сәуле ауруы жалпы жағдайдың уақытша нашарлауымен, кейде жемнен бас тартудан, лейкоциттер санының шамалы азайуымен сипатталады. 150 -200 рад доза сәуле алған кезде дамиды.

Орташа дәрежедегі сәуле 200- 400 рад сәуле алған кезде хайуанаттарда байқалады. Бүл жағдайда жағдайдың нашарлауы, уақытша жемнен бас тарту, іш өту, дененің қызынуы, 5-8 жасар қойларда жүнің түсуі байқалады. Лейкоциттер санының 50%-ті, ал лимфатциттердің 75%-ке азаяды. Айтарлықтай ушығу болмай және тиісті емдеген жағдайда мал сауығады, кей жағдайларда шетінейді. ... Читать дальше »

Соңғы жылдары халықтың салауатты өмір сүруіне көп көңіл бөлінуде. Табиғаттағы өзгерістер және қоршаған ортаның әсері жайлы зерттеу жұмыстары жүргізілуде.  Топырақ, ауа, су – тіршілік  көзі екендігі белгілі.  Ендеше, тіршілікке әсер етуші биогенді элементтер жайындағы ғылыми-жобалы жұмыстарды өзекті зерттеулердің қатарына жатқызуға болады.

Бұл жұмыста химиялық элементтердің адам ағзасы үшін маңызы және кері әсері әр түрлі ғылыми зерттеулерге негізделіп қарастырылған. Сонымен қатар, Жамбыл облысы аймағындағы кейбір химиялық эл ... Читать дальше »

Хромосомада ДНҚ молекуласы тығыз жинақталған. ДНҚ гистон-ақуыздармен бірігіп, хроматиндердің құрылымдық бірліктері болып келетін нуклеосомалар түзеді. Диаметрі 10 нм моншақ тәрізді нуклеосомалар гистонның 8  молекуласынан (Н2А, Н2Б, Н3, Н4 гистон молекулалары екеуден) құралған. Олардың сыртында 146 жұп нуклеотидтері бар ДНҚ бљлімшесі бұралады. Нуклеосомалар арасында 60 жұп нуклеотидтен түзілген ДНК-ның линкер бљлімшелері орналасады, Н гистоны кљршілес нуклеосомаларды љзара байланыстырады. Нуклеосомалар ДНҚ-ның жинақталуының тек бірінші дәрежесі.

... Читать дальше »